Neoplatonizm
Ostatnim wielkim systemem starożytności; jego twórcą był Plotyn (ok. 204 – ok. 269), który uważał siebie tylko za komentatora Platona, przekształcił jednak jego naukę w duchu idealistycznego monizmu i nauki o absolucie. Absolut, najdoskonalszy byt, przekracza wszelkie kategorie ludzkie, jest ponad wszelkim bytem, równocześnie jednak jest źródłem wszystkiego, co istnieje. Podstawową jego cechą jest tworzenie, emanowanie, wypromieniowywanie bytów, które są coraz mniej doskonałe. Pierwszą postacią emanowanego bytu jest umysł i niecielesny świat pojęć, następną - świat psychiczny, ostatnią - materia, która w swej postaci absolutnej jest zaprzeczeniem bytu. Istnieje ona w rzeczach konkretnych i jest przyczyną wielości i zmienności. Świat materialny przejawia jednak pewną prostotę, ciągłość i jedność wyższego świata ducha, dlatego jest piękny i dobry. Człowiek powinien odwrócić się od materialnego świata zmysłów i poprzez oczyszczenie jaźni, w niematerialnym świecie umysłu spotkać się z absolutem w bezpośrednim poznaniu intuicyjnym i ekstatycznym. Jest to jego cel, który zapewnia mu szczęście.
Neoplatonizm był doprowadzonym do szczytu idealizmem, który zupełnie zerwał z doświadczeniem. Miał on wielu zwolenników i uważany był za najdoskonalszy twór filozofii gr. Bezpośrednim kontynuatorem poglądów Plotyna był Porfiriusz (ok. 233 – ok. 309); szkołę syryjską założył Jamblich (ok. 264 – ok. 339), uczeń Porfiriusza; szkołę ateńską reprezentował najwybitniejszy jej przedstawiciel Proklos Diadoch (410-485), z którym neoplatonizm opanował Akademię Platońską. Wielki wpływ wywarł neoplatonizm na myślicieli chrześcijańskich. (Orygenes, Klemens Aleksandryjski, Augustyn) oraz na idealistów niemieckich (Schelling, Hegel).
Na podstawie: Mieczysław Grzesiowski, Kierunki filozoficzne [w:] Słownik kultury antycznej, pod red. L. Winniczuk, Warszawa 1991.