Anaksagoras z Kladzomen (ok. 500 – ok. 428)
Próbą pogodzenia filozofii Heraklita i eleatów przedstawił Anaksagoras z Kladzomen przyjmując, że świat składa się z nieskończonej ilości niezmiennych i jakościowo różnych pierwiastków, które tworzą rzeczy - zmienne układy - występując w nich w różnych proporcjach. Powstawanie, zmiany i ginięcie to mieszanie się i rozkład składników rzeczy, którym Arystoteles nadał później nazwę "homoiomeryj", czyli cząstek podobnych. Z natury są one nieruchome, a ruch świata nie jest ani wynikiem naturalnego ruchu cząsteczek, ani dziełem przypadku (temu przeczy ład panujący w kosmosie), lecz ducha, który jest rozumną, odrębną i niezależną od świata, choć materialną siłą. Po raz pierwszy w terminologii filozofów pojawia się pojęcie ducha lub raczej rozumnej, przenikającej świat, porządkującej siły (nus). Wywrze to poważny wpływ na późniejszych myślicieli (zwłaszcza na Platona i Arystotelesa). Prawdę o porządkującym rozumie świata można poznać na drodze obserwacji porządku panującego we wszechświecie; do jej odkrycia prowadzi rozum. Zmysły ukazują własności rzeczy, ale nie dają poznania ich istoty. Postrzegamy na zasadzie przeciwieństw (zimno za pomocą ciepła, słodycz za pomocą goryczy itp.), a stopień poznania jest zależny od budowy narządów. Anaksagoras założył w Atenach szkołę, w której kształcili się liczni sofiści.
Na podstawie: Mieczysław Grzesiowski, Kierunki filozoficzne [w:] Słownik kultury antycznej, pod red. L. Winniczuk, Warszawa 1991.