Bożena Chrząstowska, O interpretacjach porównawczych (1)

Wstęp

Jak olimpijczycy interpretują zestawy utworów poetyckich? Czy są istotnie przygotowani do odbioru sztuki słowa wszyscy, czy tylko niektórzy? Co jest wysoko notowane w tej formie wypowiedzi? Jakiego typu błędy wpływają na obniżenie oceny? I wreszcie – jak zdobyć laur olimpijski w tej konkurencji?

Oto pytania, które niewątpliwie stawia sobie każdy zainteresowany konkursem polonistycznym. Interpretacje porównawcze są całkowicie nową formą sprawdzania wiedzy i umiejętności-nie znaną lub mało znaną w praktyce szkolnej; tak nauczyciele przygotowujący uczniów do olimpiady, jak i sami kandydaci podejmujący zadanie porównywania tekstów poetyckich stają przed niewiadomym: intuicyjnie pokonują trudności w zakresie techniki porównawczo-interpretacyjnej. Nie mamy bowiem metodyki analizy porównawczej, trudno byłoby także wskazać dobre wzory; istniejące zbiory analiz zawierają interpretacje pojedynczych utworów. Spróbujmy zatem rozważyć i sformułować choć częściowe odpowiedzi na postawione pytania.

Dwie cechy podstawowe decydują o powodzeniu olimpijczyka: inteligencja i wrażliwość. Mogą one być wrodzonym darem natury – i tak jest w większości – na olimpiadę trafiają uczniowie zdolni, a jednym z zadań konkursu jest wyłowienie talentów. Jednakże i inteligencję, i wrażliwość estetyczną można i trzeba rozwijać. Uczeń tylko zdolny, a nie dysponujący rzetelną wiedzą i umiejętnościami czytelniczymi, nie ma szans na olimpiadzie. Toteż w regulaminie konkursu preferowane są takie formy egzaminacyjne, które stawiają kandydatów w sytuacjach istotnie problemowych, jak np. interpretacja porównawcza. Wykonanie tego zadania wymaga sprawności wysokiej klasy: przede wszystkim umiejętności samodzielnego problematyzowania podanego tematu, w tym wypadku – zestawu tekstów, dostrzeżenia podobieństw i różnic w poetyce porównywanych utworów, podporządkowania założonej problematyce interpretacyjnej techniki opisu i analizy, umiejętności wyboru właściwych kontekstów, wreszcie wartościowania. Metody edukacji szkolnej (gdyby je wywodzić z wymogów olimpiady) można by określić w lapidarnej formule: bliżej tekstu. Taki styl pracy podpowiada praktyce szkolnej konkurs olimpijski, domagając się od kandydatów nie tylko samodzielności, oczytania, rozległej kultury literackiej, ale także umiejętnej obserwacji sztuki słowa. Nauczyciel, który sytuuje swoich wychowanków jak najbliżej tekstu, w bezpośredniej relacji: dzieło – odbiorca (uczeń), ograniczający do koniecznego minimum własne pośrednictwo (a także ogólnikowe i jednoznaczne komentarze podręczników), dobrze spełnia swoje zadania – stwarza uczniom realne szansę startu i sukcesu na olimpiadzie polonistycznej. Interpretacje porównawcze umożliwiają najpełniejszą ocenę kultury literackiej uczniów: ich inteligencji, samodzielności i wrażliwości humanistycznej.

Nie od razu jednak ta forma egzaminu pisemnego była obowiązująca. Już na I Olimpiadzie w 1971 r. zaakcentowano konieczność rozwijania umiejętności uważnej lektury utworu literackiego, wprowadzając na eliminacjach dwie obowiązujące formy wypowiedzi pisemnej: rozprawkę i analizę utworu poetyckiego. Ta ostatnia była wówczas całkowitą nowością na tle stosowanych w szkole sposobów egzaminowania i – w pewnym stopniu – zaskoczeniem dla uczniów oraz ich nauczycieli. Toteż na pierwszych olimpiadach (I-III) poziom dokonanych analiz był bardzo nierówny, jakkolwiek już na II Olimpiadzie zaobserwowano sygnały zwiastujące poprawę*. Jednakże w ówczesnym konkursie umiejętności te nie decydowały o ostatecznym wyniku, oceniano bowiem łącznie prace pisemne i rozprawkę, i analizę. Począwszy od IV Olimpiady, kandydaci mają prawo wyboru: piszą w ramach eliminacji centralnych albo: rozprawkę, albo interpretację porównawczą. Na decyzję w sprawie zmiany regulaminu wpłynęły różne względy. Przede wszystkim zatroszczono się o wytrzymałość psychiczną kandydatów. Trudno było w ciągu kilku godzin i napisać dwie dobre i zróżnicowane prace, toteż kandydaci, przyuczeni do pisania wypracowań w szkole, więcej uwagi poświęcali rozprawce, mniej analizie, wykonywanej zbyt pospiesznie. Interpretacja miała być więc odtąd traktowana na równi z rozprawką, ale odbiór pojedynczego tekstu stwarzał niewielkie i możliwości sprawdzenia wiedzy historycznoliterackiej kandydatów, wprowadzono zatem interpretacje porównawcze zestawu tekstów, aby poszerzyć możliwości odniesień kontekstualnych. Ponadto – i to jest zasadniczy powód zmian regulaminowych – interpretacje porównawcze pozwalają na pełniejszą ocenę umiejętności olimpijczyków: porównywanie utworów jest trudniejsze niż interpretacja pojedynczego wiersza.

Źródło: Olimpiada Literatury i Języka Polskiego, pod red. B. Chrząstowskiej i T. Kostkiewiczowej, Warszawa 1988, wyd II.