Serwis Humanistyczny "Hamlet"
Nauczyciel
Metoda heurystyczna
Inaczej pogadanka heurystyczna, heureza (nazwa pochodzi od gr. heurisko – znajduję) – jedna z metod poszukujących. Istotą tej metody jest kierowanie myśleniem i działalnością uczniów za pomocą kolejnych zadań. Wykonując je, małymi krokami zdobywają i poszerzają wiedzę oraz doskonalą umiejętności.
I. Funkcja dydaktyczna
Metoda heurystyczna, w większym stopniu niż metoda podająca, a w mniejszym niż problemowa, rozwija umiejętność myślenia; pytania nauczyciela aktywizują uczniów, zmuszają do cichego bądź głośnego formułowania odpowiedzi. Metoda heurystyczna jest ekonomiczniejsza czasowo niż metoda problemowa.
II. Warunki doboru
Metodę heurystyczna wybiera się, gdy materiał nauczania nie nadaje się raczej do przekazania metodą podającą, co dotyczy np. analizy i właściwej interpretacji dzieła literackiego, lub gdy jest zbyt trudny i obszerny, by zastosować metodę problemową.
III. Różnice między metodą heurystyczną a metodą problemową
| Metoda heurystyczna | Metoda problemowa |
| Ciąg kolejnych pytań nauczyciela i odpowiedzi ucznia | Samodzielna praca ucznia bez pytań nauczyciela, z jego wyłączeniem |
| Kierowanie przez nauczyciela myśleniem ucznia | Reżyserowanie przez nauczyciela sytuacji zmuszających do myślenia samodzielnego |
| Podążanie za myślą nauczyciela jedną drogą przez niego ustaloną | Zdobywanie wiedzy różnymi drogami, niezależnie od nauczyciela |
| Zagadnienie zna nauczyciel; uczniowie poznają je na końcu pracy | Zagadnienie znają uczniowie na początku pracy |
IV. Przykład opracowania wiersza konopnickiej Pieśń o domu metodą heurezy
| Pytania nauczyciela | Pożądane odpowiedzi uczniów (w skrócie) |
| 1) Poznacie dziś wiersz Marii Konopnickiej Pieśń o domu. Jakie jest znaczenie wyrazu dom w tytule? | Dom to inaczej budynek, mieszkanie (przed zapoznaniem się z treścią wiersza) |
| 2) Przeczytajcie wiersz i zastanówcie się, w jakim znaczeniu występuje wyraz dom w strofach 1. – 5. | 1. strofa dom: miejsce, gdzie się żyje 2. strofa dom: budynek, gdzie się ktoś urodził, w którym żyli jego przodkowie, do którego się wraca ze świata, przeszłość historyczna 3. i 4. strofa dom: przyroda ojczysta, przynależność narodowa, ojczyzna 5. strofa dom: najbliższa rodzina, tradycja |
| 3) Jaką formę gramatyczną mają strofy 1.- 5.? | Każda strofa jest zdaniem złożonym pytającym. |
| 4) Do kogo są zwrócone pytania i czy oczekuje się na nie odpowiedzi? | Pytania są zwrócone do każdego czytelnika wiersza, do każdego Polaka. Nie oczekuje się na nie odpowiedzi (są to pytania retoryczne). Czytelnik może na nie odpowiedzieć tylko samemu sobie, w głębi duszy. |
| 5) Jaki jest cel zbudowania strofek w formie zdań pytających? | Zdania pytające mają na celu poruszyć myśli i uczucia czytelnika; każą mu się zastanowić nad swoimi uczuciami do ojczyzny; uświadamiają mu, czym jest ojczyzna – domem, rodziną, przeszłością, przyrodą, ostoją; wzbudzają patriotyzm. |
| 6) W pięciu pierwszych strofach odszukajcie występujący w nich środek stylistyczny. Jaka jest jego funkcja? | Każda z pięciu strof zaczyna się tak samo: "Kochasz ty dom". Jest to powtórzenie. Powtórzenia wzmacniają tu siłę pytania, głębiej wzruszają czytelnika, zmuszają go do zastanowienia się nad swoim uczuciem do ojczyzny. |
| 7) Jaką formę gramatyczną i funkcję ma ostatnia strofa? | Ostatnia strofa ma formę zdania złożonego rozkazującego wykrzyknikowego. Jego siła i sugestywność narzuca drogę postępowania; wzmacnia w czytelniku świadomość obowiązków wobec ojczyzny: strzeżenia jej wolności, tradycji, spuścizny po przodkach; nakazuje wierność ojczyźnie. |
| 8) Co możecie teraz powiedzieć o budowie wiersza Pieśń o domu i związku budowy z treścią? | Uczniowie porządkują cząstkowe wiadomości i scalają je w jedną dłuższą wypowiedź. |
| 9) Czym jest dla was dom i rodzina? | Swobodne wypowiedzi. Zagadnienie do przemyślenia w domu, jako podstawa następnej lekcji. |
V. Wynaturzenia
1. Heureza pozorna. Zadawanie uczniom zbyt dużej liczby zbyt szczegółowych pytań. Uczeń nie ma pobudki do myślenia ani możliwości formułowania dłuższej odpowiedzi, w heurezie pozornej ma ona zwykle postać jednego wyrazu. Jest to metoda szkodliwa. Przykłady heurezy pozornej:
| Pytania nauczyciela | Odpowiedzi ucznia |
|
1) Na jakie dwie grupy dzieli się część mowy? 2) Czy wyraz że odmienia się, czy nie? 3) Czy wyraz że w zdaniu Zróbże to sam jest wykrzyknikiem? 4) A może jest spójnikiem? 5) Dobrze. Ten wyraz nazywa się partykuła. 6) Jaki to rodzaj zdania? 7) Czy wyraz że można usunąć ze zdania Zróbże to sam? 8) Co wyrażają zdania rozkazujące Zróbże to sam i Zrób to sam? 9) Czy zdanie bez że ma tę samą treść co z że? 10) Które ze zdań: z partykułą że czy bez że ma mocniejszy rozkaz? 12) Jaka więc jest funkcja partykuły że? (itd.) |
Na odmienne i nieodmienne. Nie. Nie. Też nie. Rozkazujące. Można. Rozkaz. Tę samą. Z partykułą że. Wzmacnia rozkaz. |
2. Heureza "sylabowa". Zadawanie przez nauczyciela pytania i udzielanie przez niego częściowej odpowiedzi, np.
N.: Jaka to część mowy? Rze... U.: ...czownik; N.: Na co to działa? Na naszą... Co?... Wy...? U.: Wyobraźnię.
Źródło: Maria Nagajowa, ABC metodyki języka polskiego, Warszawa 1995, wyd. II.
