O poezji – czyli jak zanalizować i zinterpretować tekst poetycki

Analiza i interpretacja polega na umiejętnym stawianiu pytań, na które odpowiedzieć ma tekst. Poniżej prezentujemy w formie uporządkowanej listy zagadnienia, o które można pytać w trakcie interpretacji. Trzeba zaznaczyć, że zaproponowana kolejność nie zawsze będzie odpowiadać specyfice tekstu.

Wstępne rozpoznanie całości:

  1. poszukiwanie nadrzędnego sensu utworu, sprecyzowanie zakresu owych poszukiwań;
  2. sformułowanie wstępnej hipotezy interpretacyjnej.

Rozpoznanie relacji nadawca – adresat:

  1. kto do kogo mówi?
    • kreacja podmiotu lirycznego ("ja" liryczne);
    • konstrukcja adresata monologu ("ty" liryczne);
    • relacje między podmiotem a adresatem: dystans (ja – ty; ja – wy), identyfikacja (my, ja – my);
  2. w jakiej sytuacji?
    • sytuacja liryczna (okoliczności wypowiedzi, uwarunkowania sytuacyjne);
    • rodzaj liryki (bezpośrednia, pośrednia, wyznania, itp.).

Ukształtowanie wypowiedzi:

  1. jak mówi?
    • konstrukcja (organizacja) wypowiedzi lirycznej (np. monolog, dialog, wyznanie);
    • pozycja "ja" lirycznego (dystans, zaangażowanie, humor, ironia itp.);
  2. w jakim gatunku się wypowiada?
    • związek pomiędzy ukształtowaniem formalnym a charakterem wypowiedzi;
    • dostrzeganie funkcjonalności rozwiązania artystycznego, funkcjonalna analiza uwzględniająca znajomość konwencji oraz znaczeniotwórczą rolę zabiegów formalnych;
    • opis i analiza jako podstawa uogólnień interpretacyjnych, poprawne i funkcjonalne operowanie podstawowymi pojęciami z zakresu poetyki oraz budowy języka;
  3. jaka jest dominanta kompozycyjna (nadrzędna zasada organizacji utworu)?
    • wpływ odczytanej dominanty na przyjętą hipotezę interpretacyjną.

Temat utworu:

  1. o czym mówi (informacje stematyzowane i implikowane)?
    • uwzględnienie miejsc nacechowanych znaczeniowo (tytuł, pointa, gatunek);
    • kluczowe wyrażenia i znaczące motywy kulturowe, funkcjonalne wykorzystanie przywołanych w utworze odwołań do kontekstu kulturowego (motywy, nawiązania intertekstualne);
  2. jak wpisuje się w powszechnie obowiązujące poglądy (kontekst macierzysty).

Przywołanie właściwych kontekstów oraz sposób ich wyzyskania w odczytaniu sensu utworu:

  1. nawiązania przywołane w utworze bezpośrednio (jak w punkcie 4.);
  2. inne układy odniesienia, które oświetlają utwór: konteksty kulturowe (kontekst filozoficzny, estetyczny, genologiczny) i konteksty osobiste ucznia.

Interpretacja uogólniająca:

  1. wynikająca z odczytania całości teza interpretacyjna
  2. sposób oceny i wartościowania.

Źródło: Materiał szkoleniowy prezentowany na kursach przygotowujących nauczycieli do Nowej Matury; drobne zmiany: RB.

Zob.: Konteksty – Teoria literatury.