Paraboliczny sens "Dżumy" A. Camus
Motto: "Co jednak znaczy – dżuma? To życie, ot i wszystko."
Cele: po zajęciach uczeń powinien:
| Wiedzieć (zapamiętać i znać) | Umieć |
| Postacie dr Rieux i Tarrou jako przykłady współczesnych Syzyfów. Problemy filozofii egzystencji zobrazowane w utworze. |
Wyjaśnić paraboliczny charakter powieści. Omówić i sfunkcjonalizować konstrukcję utworu. Powiązać problematykę powieści z filozofią egzystencjalną. Zinterpretować symboliczne znaczenie tytułu. |
| Rozumieć | |
| Związek budowy powieści z jej problematyką. Związek problematyki powieści z filozofią egzystencjalną. Związek słów-kluczy "praca", "miłość" i "śmierć" z takimi postaciami, jak dr Rieux, Rambert, Tarrou. |
- Cel wychowawczy: poznanie i ocena postawy heroizmu etycznego.
- Metody: pogadanka heurystyczna, dyskusja.
- Materiały, pomoce naukowe: tekst "Dżumy" oraz fr. "Mitu Syzyfa" A. Camus, "Wprowadzenie do filozofii egzystencjalnej" – materiał przygotowany przez nauczyciela.
- Czas zajęć: jedna jednostka lekcyjna.
Przygotowanie do lekcji
Uczniowie wykonują pracę domową zadaną na poprzedzającej lekcji:
Przemyśl problemy zawarte w podanych pytaniach i sporządź w zeszycie notatki:
- Które z problemów poruszanych przez filozofię egzystencjalną i w jaki sposób prezentuje "Dżuma"?
- W postępowaniu których bohaterów powieści widzisz podobieństwo do postaci Syzyfa zreinterpretowanej przez A. Camus?
- Wybierz z narracji kilka fragmentów o charakterze sentencji. Zastanów się nad ich znaczeniem – wnioski zanotuj w zeszycie.
Przebieg lekcji
- Wybrany uczeń przypomina wnioski z poprzedniej lekcji dotyczące kondycji człowieka.
- Postawienie problemu: czy celem powieści jest zaprezentowanie jednej, niepowtarzalnej historii choroby? czy postawy zarysowane w utworze można uogólnić?
- Uczniowie zbierają i odnotowują spostrzeżenia, argumenty zgodnie ze wskazówkami – pytaniami nauczyciela:
- Jakie znaczenie ma motto powieści?
- Dlaczego nie określono dokładnie czasu (daty rocznej) przedstawianych wydarzeń?
- Kto jest narratorem i dlaczego? Jaką formę ma narracja? Z czego wynika chronologiczne uporządkowanie wydarzeń?
- W jaki sposób przedstawiono miasto Oran? Czy narracja dąży do realistycznego ujęcia (niepowtarzalność miejsc i sytuacji) czy do typizacji?
- Co jest ważniejsze: obraz Oranu czy zachowania ludzi?
- Jaka problematyka dominuje w kluczowych rozmowach prowadzonych przez postacie? O czym świadczy występowanie w utworze wielu sentencjonalnych i refleksyjnych fragmentów, zarówno w narracji, jak i w wypowiedziach postaci? Czego one dotyczą?
- Co można powiedzieć na temat znaczenia tytułu powieści na podstawie słów jednego z bohaterów: "Co jednak znaczy – dżuma? To życie, ot i wszystko."
- Czy historia przedstawiona w powieści ma swoje zakończenie? Co sugerują słowa narratora w zakończeniu: "(...) bakcyl dżumy nigdy nie umiera i nie znika (...)"?
- Zebranie i omówienie wniosków: Słowa Defoe mówią o myśleniu przez analogie, przez podobieństwa, sugerują więc, że powieść stanowi schemat, którego znaczenie nie wyczerpuje się w dosłownym sensie miejsc i wydarzeń. Data roczna nie gra roli, przedstawione wydarzenia stanowią schemat-wzorzec sytuacji ekstremalnej. Uporządkowanie chronologiczne wynika z przyjętej formy kroniki-dziennika, której narratorem jest dr. Rieux. W powieści występuje narracja w 1. i 3. os. lm (wspólnota doświadczeń, losu) oraz w 3. os. lp (odpowiedzialność i znaczenie jednostki). Narrator jest konkretny, ale ukryty (ujawnia się dopiero w zakończeniu). Rodzaj narratora oraz forma narracji z jednej strony ukonkretniają i uwiarygodniają zdarzenia, z drugiej strony jednak – ze względu na schematyczność opisów miejsc, etyczną problematykę dialogów – sugerują alegoryczną interpretację świata przedstawionego powieści. Z analizy motta lekcji wynika, że tytuł ma charakter symboliczny. "Dżuma" jako historia episemii posiada swój koniec, natomiast dżuma rozumiana symbolicznie pozostaje jako stale obecne zagrożenie. Powieść ma charakter paraboliczny.
- Wyjaśnienie zawartych w utworze elementów filozofii egzystencjalnej
- Kilku uczniów prezentuje dostrzeżone w domu problemy zawarte w powieści i filozofii egzystencjalnej. Nauczyciel prosi pozostałe osoby o krytyczne ustosunkowanie się do podanych propozycji.
- Wskazanie i/lub częściowe zasugerowanie zbieżności, powiązanie dostrzeżonych podobieństw z utworem.
Spodziewane wnioski
Zarówno filozofia egzystencjalna, jak i powieść podejmują zasadnicze dla ludzkiej egzystencji problemy, takie jak:
* Absurd świata, kruchość, niepewność i nicość istnienia, osamotnienie, lęk, trwoga i śmierć, nieświadome życie i umieranie zgodnie z Heideggerowskim "się" – obraz mieszkańców Oranu i ich życia;
* Bunt, pasja (miłość) i niezgoda na absurd (czyli okrutny, wrogi świat oraz śmierć), etyka heroiczna, laicki humanizm, aktywność nieoczekująca nagrody i uznania (od ludzi i od Boga), współdziałanie i solidarność jako wartości oczywiste – postawy głównych bohaterów (poza Cottardem). - Odniesienie postaw głównych bohaterów, zwłaszcza dr. Rieux, do postawy zaprezentowanej w "Micie Syzyfa" A. Camus. Ponowne przywołanie pojęcia etyka heroiczna.
- Ustalenie symbolicznego związku, który łączy słowa-klucze "praca", "miłość" i "śmierć" z takimi postaciami, jak dr Riux, Rambert, Tarrou.
- Interpretacja możliwych znaczeń tytułu. Uczniowie odpowiadają na pytanie: Co może symbolizować "dżuma"? Podają uzasadnienia, odwołując się do treści utworu lub omówionych postaw i problemów. Nauczyciel prosi pozostałe osoby o ocenę trafności spostrzeżeń. Na koniec poleca zebranie i zapisanie wniosków.
Praca domowa
Opowiedz pisemnie na pytanie: Jakie posłanie moralne i filozoficzne zawiera "Dżuma" w kontekście kryzysu wartości w XX i XXI wieku?
Opracowanie: R. Bednarz.