Matura – pojęcia do powtórzenia
Zestaw "minimum" pojęć z j. polskiego
[R] – oznacza zakres rozszerzony
Konwencje artystyczne i kategorie estetyczne
- klasycyzm, konceptyzm, sentymentalizm, romantyzm, realizm, naturalizm, konwencja młodopolska, symbolizm, impresjonizm, ekspresjonizm, k. awangardowa, k. groteskowa; mimetyzm (mimesis), decorum, tragizm, komizm, wzniosłość, patos, piękno, brzydota, groteska
Stylistyka
- styl, style: klasyczny (homerycki, horacjański, renesansowy, oświeceniowy), barokowy, romantyczny, młodopolski; stylizacje: archaiczna, dialektyczna, kolokwializacja (na j. potoczny); synkretyzm (rodzajowy, gatunkowy, stylistyczny); środki stylistyczne i retoryczne: metafora (intelektualna, językowa) i jej rodzaje (animizacja, antropomorfizacja, personifikacja), synestezja, alegoria, epitet, porównanie (homeryckie), hiperbola, apostrofa, inwokacja, gra słów, oksymoron, paradoks, pointa, antyteza, paralelizm, anafora, przerzutnia, elipsa, inwersja składniowa, pytanie retoryczne, ironia, instrumentacja głoskowa, onomatopeja, heksametr, poetyzm; [R] dominanta kompozycyjna i stylistyczna
Gatunki literackie
- epos, tragedia, hymn, oda (klasyczna, romantyczna), satyra, tren, pieśń, sonet, sielanka, apokalipsa, psalm, przypowieść, fraszka, bajka, dramat szekspirowski, powieść poetycka, ballada (romantyczna, leśmianowska); dramat: romantyczny, dramat groteskowy, współczesny; nowela, powieść: realistyczna, społeczno-obyczajowa, historyczna, polifoniczna, młodopolska, awangardowa, psychologiczna; felieton, reportaż, literatura dokumentalna; [R]: powieść paraboliczna, esej
Epika
- fabuła, akcja, wątek, epizod, dygresja, narrator, narracja, sytuacja narracyjna, kompozycja, inwersja czasowa, mowa pozornie zależna, opis, opowiadanie; [R]: antycypacja, retardacja, retrospekcja, punkt widzenia, polifonizm, opowiadanie unaoczniające, teoria sokoła
Liryka
- podmiot liryczny, bohater liryczny, sytuacja liryczna, monolog liryczny; liryka bezpośrednia, zwrotu do adresata; wiersz zdaniowy, sylabiczny, wolny; [R]: wiersz sylabotoniczny, toniczny
Dramat
- akt, monolog i dialog, części akcji dramatycznej (prolog, konflikt, rozwinięcie, perypetia, katastrofa, epilog), zasada trzech jedności, didaskalia
Historia literatury i "izmy"
- epoki literackie (nazwy, chronologia, światopogląd) i ich twórcy, biografia renesansowa (J. Kochanowski) i romantyczna (A. Mickiewicz); prometeizm, tyrteizm, heroizm, dualizm, teocentryzm, franciszkanizm, antropocentryzm, humanizm, sarmatyzm, werteryzm, wallenrodyzm, profetyzm, mesjanizm, winkelriedyzm, katastrofizm, dekadentyzm, turpizm, autotematyzm; [R]: faustyzm, bajronizm, surrealizm, postmodernizm
Toposy i motywy
- dom i rodzina, Bóg (stwórca, artysta), Arkadia, utopia, dance macabre, vanitas, teatr świata, exegi monumentum i non omnis moriar, nieszczęśliwa miłość, niezawinione cierpienie, ojczyzna (okręt, matka, mała), wędrówka, pielgrzym, natura
Język i tekst
- system językowy i jego podsystemy (fonologiczny, morfologiczny, leksykalny, składniowy), akt mowy, funkcje języka (i tekstu): komunikacyjna, impresywna (perswazyjna), ekspresywna; retoryczne ukształtowanie tekstu (środki perswazji), polisemia (wieloznaczność), synonimy, antonimy, neologizmy, zapożyczenia, związki frazeologiczne, formacja słowotwórcza, stylistyczno-ekspresywne nacechowanie wyrazów, zdanie i równoważnik zdania, wypowiedzenia pojedyncze i wielokrotnie złożone, składnia współrzędna i nadrzędno-podrzędna, szyk, zróżnicowanie języka (odmiana mówiona i pisana, oficjalna i potoczna, zróżnicowanie funkcjonalne (styl naukowy, urzędowy, publicystyczny), terytorialne, społeczne), zasady poprawnej wymowy, kultura językowa; [R]: illokucja, funkcja performatywna (stanowiąca)
Konteksty
- idealizm, materializm, racjonalizm, epikureizm, stoicyzm, irracjonalizm, historiozofia, empiryzm, utylitaryzm, ewolucjonizm, determinizm (biologiczny, społeczny, metafizyczny), deizm, schopenhaueryzm, egzystencjalizm; architektura, rzeźba i malarstwo epok (styl romański, gotycki, klasyczny, secesyjny; cechy malarstwa średniowiecznego, renesansowego, barokowego, realistycznego, impresjonistycznego, ekspresywistycznego), archetyp, sacrum, profanum; [R]: ontologia, epistemologia, etyka, metafizyka
Opracowanie: Robert Bednarz