CVI. Komunikacyjny charakter utworu literackiego

  • Sytuacja komunikacyjna – jej składniki warunkujące istnienie wypowiedzi (przekazu, komunikatu, utworu); związane z nimi funkcje wypowiedzi (wg R. Jakobsona).
  • Osoby uczestniczące w komunikacji i pełnione przez nie role komunikacyjne: nadawcy, podmiotu wypowiedzi (tego, który mówi), odbiorcy (tego, do kogo się mówi), bohatera, przedmiotu wypowiedzi (tego, o kim się mówi).
  • Zewnętrzna sytuacja komunikacyjna, w której powstaje i funkcjonuje utwór, a sytuacja komunikacyjna wpisana w tekst utworu (zaświadczona przez jego budowę i w nim przedstawiona).
  • Utwór literacki jako zhierarchizowany układ różnych wypowiedzi.
  • Zróżnicowanie podmiotów mówiących w utworze: podmiot całego utworu (autor wewnętrzny), narrator lub podmiot liryczny, mówiący bohaterowie; istniejące między nimi zależności (np. między narracją a mową bohaterów).
  • Jak autor rzeczywisty uwidacznia się w utworze, jak porozumiewa się z czytelnikiem.
  • Jak utwór żyje i zmienia się w odbiorze (indywidualnym i historycznym).
  • Charakterystyczne nacechowanie komunikacyjne właściwe różnym formom wypowiedzi: monologowi i dialogowi oraz ich odmianom – narracji, opowiadaniu, opisowi, monologowi lirycznemu, monologowi wewnętrznemu, replice, tyradzie, mowie (przemówieniu), kazaniu, apelowi itd.
  • Charakterystyczne nacechowanie komunikacyjne właściwe poszczególnym rodzajom literackim: liryce, epice, dramatowi.
  • Charakterystyczne formy objawiania się podmiotu w literaturze współczesnej.

Opracowania:

  • M. Głowiński, Dialog w powieści w: Gry powieściowe, Warszawa 1973, s. 37- –58 [przedr. w: Prace wybrane, t. II, Kraków 1997].
  • M. Głowiński, Powieść a dziennik intymny, (tamże, s. 76-105).
  • M. Głowiński, Komunikacja literacka jako sfera napięć, w: Style odbioru. Szkice o komunikacji literackiej, Kraków 1977 s. 7-28 [przedr. w: Prace wybrane, t. III, Kraków 1998].
  • M. Głowiński, T. Kostkiewiczowa, A. Okopień-Sławińska, Słownik terminów literackich, red. J. Sławiński, Wrocław 1998 (hasła: Autor, Funkcje wypowiedzi, Komunikacja literacka, Literacka sytuacja komunikacyjna, Narracja, Narrator, Odbiorca dzieła literackiego, Odbiór dzieła literackiego, Podmiot czynności twórczych, Podmiot liryczny, Podmiot literacki, Sytuacja dialogowa, Sytuacja liryczna, Sytuacja narracyjna oraz hasła tyczące form wypowiedzi i rodzajów literackich).
  • M. Głowiński, A. Okopień-Sławińska, J. Sławiński, Zarys teorii literatury, Warszawa 1991 (stosowne fragmenty).
  • R. Handke, Odbiorca dzieła jako partner dialogu, w: Utwór fabularny w perspektywie odbiorcy, Wrocław 1982, s. 28-53.
  • R. Jakobson, Poetyka w świetle językoznawstwa, w: W poszukiwaniu istoty języka, t. II, Warszawa 1989, (fragm. ze s. 81-88).
  • Ja, autor. Sytuacja podmiotu w polskiej literaturze współczesnej, red. D. Śnieżko, Warszawa 1996 (wybrane rozprawy).
  • T. Kostkiewiczowa, Kategoria autora w badaniu poetyki utworów lirycznych, w: Kniaźnin jako poeta liryczny, Wrocław 1971, s. 161-193.
  • J. Lalewicz, Mechanizmy komunikacyjne "twórczej zdrady", w: Socjologia komunikacji literackiej. Problemy rozpowszechniania i odbioru literatury, Wrocław 1985, s. 79-90.
  • H. Markiewicz, Autor i narrator, w: Wymiary dzieła literackiego, Kraków 1984, s. 73-96 [przedr. w: Prace wybrane, t. IV, Kraków 1996].
  • A. Okopień-Sławińska, Relacje osobowe w literackiej komunikacji, w: Semantyka wypowiedzi poetyckiej. (Preliminaria), Kraków 2001, s. 100-116.
  • A. Okopień-Sławińska, Semantyka "ja" literackiego. ("Ja" tekstowe wobec "ja" twórcy), tamże, s. 117-135.
  • J. Sławiński, O kategorii podmiotu lirycznego, w: Dzieło. Język. Tradycja, Warszawa 1974, s. 78-90 [przedr. w: Prace wybrane, t. II, Kraków 1998]
  • J. Sławiński, Odbiór i odbiorca w procesie historycznoliterackim, w: Próby teoretycznoliterackie, Warszawa 1992, s. 69-93 [przedr. w: Prace wybrane, t. IV, Kraków 2000].