XLVIII. Życie codzienne w czasach niewoli

  • Status prawny Kongresówki po upadku powstania styczniowego; sytuacja na Kresach i w innych zaborach; polityka władz carskich, strategie represji.
  • Strategie społecznego oporu: bojkot, omijanie zakazów cenzury, przemyt książek, edukacja domowa, celebrowanie rocznic historycznych i jubileuszy ludzi zasłużonych dla kultury (np. Kraszewskiego, Orzeszkowej), rola religii.
  • Zmiany społeczne w zwierciadle literatury: inteligencja popowstaniowa.
  • Literackie strategie zmagań z cenzurą: język ezopowy i jego odmiany.
  • Psychiczna kondycja społeczeństwa niesuwerennego: syndrom anomii (rozbicie więzi społecznych), syndrom oblężonej twierdzy (konserwowania przeszłości); podwójna moralność wobec "swoich" i wobec "obcych".
  • Pozytywistyczny projekt przetrwania czasów niewoli; propagowanie jawności; stosunek pozytywistów do działań nielegalnych; zwalczanie podwójnej moralności; nieporozumienia wokół tego programu.
  • Literatura jako źródło historyczne; budowanie obrazu epoki na podstawie krytycznej analizy dzieł literackich.

Utwory:

  • Prusa Lalka, Emancypantki, Dzieci, nowele; Orzeszkowej Ostatnia miłość, Rodzina Brochwiczów, Nad Niemnem, Dwa bieguny, opowiadania i nowele, fragmenty korespondencji, np. Listy zebrane, pod red. E. Jankowskiego, t. 4: listy do A. Drogoszewskiego, Wrocław 1958; Sienkiewicza Z pamiętnika poznańskiego nauczyciela; S. Stempowski, Pamiętniki (1870-1914), Wrocław 1953; Antoni Zaleski, lub wg innej wersji Konstanty Górski, Julia Górska i Stanisław Koźmian, Towarzystwo warszawskie. Listy do przyjaciółki przez Baronową XYZ, wyd. współczesne, Warszawa 1971; Świętochowskiego Wspomnienia, Wrocław 1966.

Konteksty historyczne i historycznoliterackie:

  • R. Czepulis-Rastenis, "Klassa umysłowa". Inteligencja Królestwa Polskiego 1832- –1862, Warszawa 1973.
  • Tejże, Ludzie nauki i talentu: studia o świadomości społecznej inteligencji polskiej w zaborze rosyjskim, Warszawa 1988.
  • Dzieło literackie jako źródło historyczne, red. Z. Stefanowska i J. Sławiński, Warszawa 1978 (przede wszystkim rozprawy M. Głowińskiego, J. Ziomka, K. Bartoszyńskiego, R. Czepulis-Rastenis).
  • J. Jedlicki, Jakiej cywilizacji Polacy potrzebują, Warszawa 1988.
  • J. Jedlicki, Kwestia nadprodukcji inteligencji w Królestwie Polskim po powstaniu styczniowym, w: Inteligencja polska pod zaborami, red. R. Czepulis-Rastenis, Warszawa 1978.
  • S. Kieniewicz, Historia Polski 1795-1918 (dowolne wydanie).
  • J. Leskiewiczowa, Warszawa i jej inteligencja po powstaniu styczniowym, Warszawa 1961.

Opracowania:

  • J. Bachórz, Wstęp do: B. Prus, Lalka, Wrocław 1991, BN, s. I, nr 262.
  • G. Borkowska, Pozytywiści i inni, Warszawa 1996.
  • A. Chwalba, Imperium korupcji. Korupcja w Rosji i Królestwie Polskim w latach 1861-1917, Warszawa 2001.
  • A. Chwalba, Polacy w służbie Moskali, Warszawa-Kraków 1999.
  • J. Kulczycka-Saloni, Życie literackie Warszawy w latach 1864-1892,Warszawa 1970.
  • J. Maciejewski, Powstanie styczniowe a przełom kulturowy połowy wieku, w: Literatura południa wieku. Twórczość lat sześćdziesiątych XIX stulecia wobec romantyzmu i pozytywizmu, Warszawa 1992.
  • E. Paczoska, "Lalka", czyli rozpad świata, Białystok 1995.
  • M. Płachecki, Makrospołeczna sytuacja komunikowania w dobie niewoli (Królestwo Polskie 1864-1885), w: Piśmiennictwo – systemy kontroli – obiegi alternatywne, red. J. Kostecki i A. Brodzka, Warszawa 1992, t. 1.
  • A. Tuszyńska, Bojkot towarzyski, w: Z domu niewoli. Sytuacja polityczna a kultura literacka w drugiej połowie XIX wieku, red. J. Maciejewski, Wrocław 1988.
  • Tejże, Rosjanie w Warszawie, Paryż 1990 lub Warszawa 1992.
  • W. Zwinogrodzka, Przypadki bojkotu w życiu teatralnym Warszawy drugiej połowy XIX stulecia, w: Z domu niewoli: Sytuacja polityczna a kultura literacka w drugiej połowie XIX w. red. J. Maciejewski, Wrocław 1988.
  • Tejże, Z życia kulturalnego po powstaniu styczniowym, "Mówią Wieki" 1986, nr 5.