XLVII. Powstanie styczniowe – historia i legenda

  • Powstanie styczniowe jako przeżycie pokoleniowe; obraz i ocena powstania w twórczości Grottgera, Kraszewskiego, Orzeszkowej, Świętochowskiego i Prusa; powstanie jako sacrum, powstanie jako trauma; powstanie jako ofiara i całopalenie; powstanie jako misja; powstanie wobec stosunków Polski i Rosji; powstanie w oczach Rosjan; "wallenrodyzm" powstania styczniowego.
  • Konwencje opisu powstania w poezji i prozie postyczniowej (konwencje postromantyczne, realistyczne, symboliczne).
  • Groteskowo-parodystyczny obraz powstania w twórczości Lama; o powstaniu w Tece Stańczyka.
  • Echa powstania styczniowego w literaturze XIX i XX wieku; Kryjaki Wielopolskiej; powstańcze utwory Żeromskiego, Żuławskiego, wątki powstańcze w prozie Dąbrowskiej, Kuncewiczowej, Rembeka, Iwaszkiewicza, Terleckiego. Powstanie jako prefiguracja i spełnienie polskiego losu. Powstanie jako próba odwrócenia historycznej karty.
  • Powstanie styczniowe w publicystyce historycznej Jasienicy, Cata-Mackiewicza, (Tomasza) Łubieńskiego. Spór o powstanie a "sprawa polska".

Utwory:

  • Kraszewskiego (Bolesławity) Dziecię Starego Miasta, Szpieg, Moskal, My i oni (przynajmniej dwie z wymienionych powieści); Orzeszkowej Nad Niemnem, Gloria victis; Prusa Lalka, Omyłka; felietony Świętochowskiego z tomów Liberum veto; Lama Koroniarz w Galicji; (Jerzego) Żuławskiego Dyktator; Wielopolskiej Kryjaki; Żeromskiego Wierna rzeka, Echa leśne, Nokturn; Dąbrowskiej Noce i dnie; Kuncewiczowej Leśnik; Rembeka Ballada o wzgardliwym wisielcu oraz dwie gawędy styczniowe; Iwaszkiewicza Heydenreich; Terleckiego Spisek, Dwie głowy ptaka, Powrót z Carskiego Sioła; Jasienicy Dwie drogi; Cata-Mackiewicza Bismarck i Grottger z tomu: Był bal; Łubieńskiego Bić się czy nie bić.

Kontekst historyczny:

  • S. Kieniewicz, Powstanie styczniowe, Warszawa 1983.
  • A. Michnik, Szanse polskiej demokracji. Artykuły i eseje, Londyn 1984.
  • J. Prokop, Szczególna przygoda żyć nad Wisłą, Londyn 1985.

Opracowania:

  • J. Bachórz, Wstęp do: Orzeszkowa, Nad Niemnem, Wrocław 1996, BN, s. I, nr 292.
  • J. Bachórz, Kraszewski – Bolesławita a następcy, czyli o narodzinach legendy powstania styczniowego, "Rocznik Towarzystwa Literackiego im. Adama Mickiewicza" 1981.
  • J. W. Borejsza, Wokół stereotypu polskiego powstańca, w: Mity i stereotypy w dziejach Polski, red. J. Tazbir, Warszawa 1991.
  • G. Borkowska, Pozytywiści i inni, Warszawa 1996 (rozdz. I: Przed bitwą i po bitwie).
  • S. Burkot, Powieści współczesne (1863-1887) J.I. Kraszewskiego, Kraków 1967.
  • Dziedzictwo literackie powstania styczniowego, red. J.Z. Jakubowski, J. Kulczycka-Saloni; S. Frybes, Warszawa 1964 (przede wszystkim obie rozprawy Kulczyckiej-Saloni, a także szkic J. Krzyżanowskiego i J. Detki).
  • M. Janion, Iwaszkiewicza "mit powstania" i ironia czynu dziejowego, w: O twórczości Jarosława Iwaszkiewicza, red. A. Brodzka. Materiały konferencji IBL, Kraków 1983.
  • Tejże, Pośmiertne życie Konrada Wallenroda, Warszawa 1990 (rozdz. VI: Wallenrodowie powstania styczniowego i Kraszewski).
  • J. Jedlicki, Kwestia nadprodukcji inteligencji w Królestwie Polskim po powstaniu styczniowym, w: Inteligencja polska pod zaborami, red. R. Czepulis-Rastenis, Warszawa 1978.
  • J. Maciejewski, Powstanie styczniowe a przełom kulturowy połowy wieku, w: Literatura południa wieku. Twórczość lat sześćdziesiątych XIX stulecia wobec romantyzmu i pozytywizmu, red. J. Maciejewski, Warszawa 1992.
  • A. Michnik, 1863, Polska w oczach Rosjan, w: Szkice, Kraków 1981, przedruk w: Szanse polskiej demokracji. Artykuły i eseje, Londyn 1984.
  • W. Okoń, Alegorie narodowe. Studia z dziejów sztuki w XIX wieku, Wrocław 1992.
  • B. Osmólska-Piskorska, Powstanie styczniowe w twórczości J.I. Kraszewskiego, Toruń 1963.
  • Powstanie styczniowe. 1863-1864. Wrzenie – Bój – Europa – Wizje, red. S. Kalembka, Warszawa 1990.
  • J. Prokop, "My i oni" Józefa Ignacego Kraszewskiego, w: Literatura południa wieku...
  • F. Ramotowska, Tajemne państwo polskie w powstaniu styczniowym. Struktura organizacyjna, Warszawa 1999.
  • J. Rusin, Człowiek świętego imienia. Legenda Traugutta w w piśmiennictwie polskim XIX i XX wieku, Rzeszów 2002.
  • H. Wereszycki, Powstanie polskie na tle sytuacji międzynarodowej, w: tegoż, Niewygasła przeszłość, Kraków 1987.