XXXVI. Antoni Malczewski. Maria – romantyczny poemat o miłości, śmierci i dramacie sumienia

  • A. Malczewski – sylwetka autora; romantyczna biografia. Maria – jedyny utwór poety – jego znaczenie dla epoki (sądy o poemacie np. M. Mochnackiego, A. Mickiewicza).
  • Maria a powieść byroniczna:
  • Oryginalność Malczewskiego czy powielanie nowych wzorów?
  • Chrześcijańkie akcenty w poemacie, tradycja sarmacka, "fatum" jako możliwość "głębokiego" doświadczenia (Miecznik).
  • Swoisty klimat poematu – egzystencjalny fatalizm:
  • Człowiek wobec sytuacji "granicznej" (wobec nieodwracalnego cierpienia, śmierci).
  • Proces doświadczania "nicości" jako oczyszczenie miejsca "dla Boga" albo początek zbrodni (Miecznik i Wacław).
  • "Czarny" nastrój poematu; tajemnica i intuicja, poczucie nieuchronności katastrofy.
  • Maria – typ bohaterki: czy romantycznej?
  • Malczewski na tle ukraińskiej szkoły poetów – romantyczny mit Ukrainy.
  • Maria jako jedna z najciekawszych artystycznie realizacji powieści poetyckiej:
  • Opis pejzażu (pejzaż a nastrój);
  • Usytuowanie narratora, liryzacja wypowiedzi;
  • Sposób obrazowania, realizm psychologiczny (rola personifikacji);
  • Wielostylowość Marii (stylizacje ludowe, echa klasycznej i pseudoklasycznej epiki, znamiona stylu romantycznego).
  • Inne sposoby wzmagania sugestywności wypowiedzi.

Utwory:

  • A. Malczewski, Maria. Powieść ukraińska, oprac. R. Przybylski, Warszawa 1976 (lub wydanie wcześniejsze) lub A. Malczewski, Maria. Powieść ukraińska, wprow. H. Krukowska i J. Ławski, Białystok 1995.

Źródła pomocnicze:

  • G. Byron, Giaur, w: Powieści poetyckie, Kraków 1924, BN, s. II, nr 34.
  • S. Goszczyński, Zamek kaniowski, oprac. M. Grabowska i M. Janion, Warszawa 1958.

Opracowania:

  • Antoniemu Malczewskiemu w 170 rocznicę pierwszej edycji "Marii". Materiały sesji naukowej, Białystok 5-7 V 1005, red. H. Kurkowska, Białystok 1997.
  • M. Bieńczyk, Estetyka melancholii. "Maria" Antoniego Malczewskiego, w: Trzynaście arcydzieł romantycznych, red. E. Kiślak i M. Gumkowski, Warszawa 1996.
  • M. Dernałowicz, Antoni Malczewski, Warszawa 1967.
  • B. Dopart, "Maria" Antoniego Malczewskiego i wczesnoromantyczne konwencje literackie, "Przegląd Humanistyczny" 1996, z. 2.
  • W. Kubacki, Powieść poetycka Malczewskiego, w: A. Malczewski, Maria, Warszawa 1956.
  • H. Krukowska, Noc romantyczna (Mickiewicz, Malczewski, Goszczyński). Interpretacje, Białystok 1985 (rozprawy UW).
  • M. Maciejewski Narodziny powieści poetyckiej w Polsce, Wrocław 1970.
  • M. Maciejewski, "Spojrzenie w górę" i "wokoło" (Norwid – Malczewski), w: tenże, Poetyka. Gatunek – obraz. W kręgu poezji romantycznej, Wrocław 1977.
  • M. Maciejewski, Śmierci "czarne w piersiach blizny" O "Marii" Malczewskiego, w: tenże, "Ażeby ciało powróciło w słowo". Próba kerygmatycznej interpretacji literatury, Lublin 1991 lub "Pamiętnik Literacki" 1980, z. 3, s. 85-107.
  • "Maria" i Antoni Malczewski. Kompendium źródłowe, oprac. H. Gacowa, Wrocław 1974.
  • D. Siwicka, Romantyzm 1822-1863, Warszawa 1995, rozdz. VI.
  • D. Zawadzka, Pokolenie klęski 1812 roku. O Antonim Malczewskim i odludkach, Warszawa 2000.
  • M. Żmigrodzka, Dwa oblicza wczesnego romantyzmu (Mickiewicz – Malczewski), "Pamiętnik Literacki" 1970, z. 1.