XXVII. Wallenrod i wallenrodyzm

I. Czym jest zjawisko wallenrodyzmu, kiedy się pojawiło? Jakie oceny mu towarzyszyły? Jak zmieniał się stosunek Mickiewicza do idei Konrada Wallenroda? Jak oceniali ten poemat krytycy z jego pokolenia? Słowacki w Beniowskim? Krasiński (listy do Delfiny Potockiej i Augusta Cieszkowskiego)?

II. Wallenrodyzm jako konstrukcja literacka i wzór rzeczywistych zachowań. Czy byli "Wallenrodami" oficerowie polscy w armii carskiej (ks. Adam Jerzy Czartoryski, Jarosław Dąbrowski, Zygmunt Sierakowski)? pozytywiści? Polacy dobrowolnie lub przymusowo osiedleni w Rosji? socjaliści? zwolennicy ugody z Rosją, tacy jak np. Aleksander Wielopolski? uczestnicy powstania styczniowego, współpracujący z carskimi władzami (por. co na ten temat pisał współcześnie Wł. Terlecki w tzw. trylogii powstania styczniowego: Spisek; Dwie głowy ptaka; Powrót z Carskiego Sioła). Na wybranych przykładach ukaż, jak oceniali wallenrodyzm polscy pisarze, np. J.I. Kraszewski (cykl powieściowy Bolesławity: Szpieg. Para czerwona. My i oni, Moskal)? B. Prus w Lalce? A. Świętochowski w publicystyce? A. Asnyk w dramacie Kiejstut? F. Faleński w wierszach? Konopnicka w pismach krytycznoliterackich, m.in. w rozprawie Mickiewicz, jego życie i duch? Stanisław Witkiewicz jako autor artykułu Wallenrodyzm czy znikczemnienie (przedruk: "Kultura", Paryż 1977, nr 7-8)? B. Miciński np. w Nietocie? S. Żeromski? S. Wyspiański?

III. Jak odróżnić Wallenrodów "prawdziwych" (zamaskowanych patriotów) od Wallenrodów "fałszywych" (lojalistów, kolaborantów, oportunistów)? Jaki może być pożytek z wallenrodyzmu? Co na ten temat pisał B. Prus (Kronika tygodniowa, "Kurier Codzienny" 1899 nr 6), a co Stanisław Witkiewicz (op. cit., nr 7-8)?

IV. Czy można mówić o wallenrodyzmie drugiej wojny światowej i wallenrodyzmie pojałtańskim? Czy uczestnicy walki konspiracyjnej w czasach okupacji czuli się "Wallenrodami"? Co z Mickiewiczowskiego Wallenroda brał np. Andrzej Trzebiński ze "Sztuki i Narodu" (por. jego prozę Kwiaty z drzew zakazanych), a co np. L. Tyrmand w powieści Filip, T. Konwicki w Małej Apokalipsie, J. Pilch w Spisie cudzołożnic? (omów jeden z tych przykładów). Jaką funkcję pełnił wallenrodyzm w biografiach ludzi zaangażowanych w życie polityczne i publiczne po 1945 roku (por. wypowiedzi pisarzy w antologii J. Trznadla Hańba domowa)? Czy Miłoszowy "ketman" stanowi analogię wallenrodyzmu, czy jego zaprzeczenie (por. Miłosz, Zniewolony umysł)?

V. Czy zachodzą jakieś istotne analogie pomiędzy zjawiskiem wallenrodyzmu a fenomenem tzw. gospodarki wyłączonej, który opisał Kazimierz Wyka (Gospodarka wyłączona, w: Życie na niby)?

Bibliografia (oprócz pozycji wskazanych wyżej):

  • W. Billip, Mickiewicz w oczach współczesnych. Dzieje recepcji na ziemiach polskich w latach 1818-1830. Antologia, Wrocław 1962.
  • S. Chwin, Literatura a zdrada. Od Konrada Wallenroda do Małej Apokalipsy, Kraków 1993.
  • M. Inglot, Hitlerowska ocena "Konrada Wallenroda", w: Księga w 170 rocznicę wydania "Ballad i romansów" Adama Mickiewicza, red. J. Kolbuszewski, Wrocław 1993.
  • M. Janion, Życie pośmiertne Konrada Wallenroda, Warszawa 1990.
  • A. Jaszczuk, Czy Włodzimierz Spasowicz był zdrajcą narodu, "Kwartalnik Historyczny" 1994, nr 2.
  • S. Kawyn, Mickiewicz w oczach współczesnych. Studia i szkice, Kraków 1967.
  • Z. Łapiński, Jak współżyć z socrealizmem. Szkice nie na temat, Londyn 1988.
  • M. Micińska, Zdrada, córka Nocy. Pojęcie zdrady narodowej w świadomości Polaków w latach 1861-1914, Warszawa 1998.
  • A. Mickiewicz, Konrad Wallenrod, oprac. S. Chwin, wyd. 3 zmienione, Wrocław 1991, BN I, 72.
  • A. Szwarc, Od Wielopolskiego do Stronnictwa Polityki Realnej. Zwolennicy ugody z Rosją, ich poglądy i próby działalności politycznej (1864-1905). Warszawa 1990.