XIII. Franciszek Karpiński

  • Zabawki wierszem i prozą: nowy model sielanki; wobec tradycji antycznej, polskiej i europejskiej; podmiot mówiący, sytuacje liryczne, motywy i tematy, poezja "czuła"; inspiracje ludowe; bohaterowie i sceneria: konwencja pasterska czy prawdziwy świat Huculszczyzny? Natura i kultura; rola motywów orientalnych; polemika z deizmem i motywy stoickie. Zabawki... jako pamiętnik liryczny. Tęskność do kraju – wiersz o emigracji; Pieśń dziada sokalskiego – poetycka stylizacja.
  • O wymowie w prozie albo wierszu – próba poetyki: źródła twórczości, koncepcja literatury, zadania twórcy, wrażliwość literacka a wrażliwość moralna; wobec klasycyzmu.
  • Powrót z Warszawy na wieś – autobiografizm, tradycja Jana Kochanowskiego i literatury ziemiańskiej XVII w., tło oświeceniowej elegii.
  • Inspiracje ludowe: folklor Huculszczyzny, Mazowsza, Białorusi; tematy historyczne i orientalne.
  • Tragedia rozbiorów: Żale Sarmaty nad grobem Zygmunta Augusta, Do Mikołaja Repnina, Historia mego wieku...
  • Pieśni nabożne. Wobec tradycji: Psałterz, kolędy, pieśni wielkanocne i adwentowe dawnych wieków; artyzm kolędy Bóg się rodzi..., Karpińskiego przekład Psałterza a powstanie Pieśni...; przedstawiciele polskiego klasycyzmu wobec dawnej poezji religijnej; adresat pieśni; program społeczny: edukacja obywatelska, religijna, estetyczna niższych warstw; rola Pieśni nabożnych w kulturze polskiej XIX i XX wieku.
  • Historia mego wieku i ludzi, z którymi żyłem. Biografia kreowana: Historia... jako osiemnastowieczna autobiografia, "ja" wobec siebie, wobec historii, wobec innych; Historia a Wyznania Jana Jakuba Rousseau, rola dzieciństwa, punkty zwrotne w biografii, portrety przyjaciół, kariera poety w zwierciadle pamiętnika, świat stanisławowskiej Polski w oczach pamiętnikarza a wiedza historyczna o epoce: kreacja własnego świata.

Utwory:

  • Poezje wybrane, oprac. T. Chachulski, Wrocław 1997, BN, s. I, nr 89. Ponadto znaczniejsze wybory utworów Karpińskiego zamieszczono w antologiach: Z. Libera, Poezja polska XVIII wieku, Warszawa 1976, wyd. 2, Warszawa 1983; Świat poprawiać – zuchwałe rzemiosło. Antologia poezji polskiego Oświecenia, oprac. T. Kostkiewiczowa i Z. Goliński, Warszawa 1981.
  • Zabawki wierszem i prozą, t. 1, Warszawa 1782. Wydanie faksymilowe z posłowiem R. Sobola, Wrocław 1981.
  • Pieśni nabożne, Supraśl 1792. Reprint pierwodruku, posłowie A. Guzek, Supraśl 1992.
  • Historia mego wieku i ludzi, z którymi żyłem, oprac. R. Sobol, Warszawa 1987.
  • Korespondencja Franciszka Karpińskiego z lat 1763-1825, zebrał i do druku przygot. T. Mikulski, komentarz oprac. R. Sobol, Wrocław 1958. "Archiwum Literackie", t. 4.
  • O wymowie w prozie albo wierszu, w: Oświeceni o literaturze. Wypowiedzi pisarzy polskich 1740-1800. Świadomość literacka w Polsce. Antologia, część I, oprac. T. Kostkiewiczowa i Z. Goliński, Warszawa 1993.

Źródła pomocnicze:

  • W. Berent, Pustelnik, w: tegoż, Opowieści biograficzne, oprac. W. Bolecki, Kraków 1991.
  • J.J. Rousseau, Rozprawa o pochodzeniu i podstawach nierówności między ludźmi, w: tegoż Trzy rozprawy z filozofii społecznej, oprac. H. Elzenberg, Warszawa 1956.
  • J.J. Rousseau, Wyznania, przeł. T. Żeleński (Boy), oprac. E. Rzadkowska, Wrocław, BN, s. II, nr 192 (lub inne wydanie).

Opracowania:

  • W. Borowy, O poezji polskiej w wieku XVIII, wyd. 2, Warszawa 1978.
  • T. Chachulski, Franciszek Karpiński jako poeta religijny, w: Motywy religijne w twórczości pisarzy polskiego Oświecenia, red. T. Kostkiewiczowa, Lublin 1995.
  • M. Cieński, Kreacja pejzażu w poezji Franciszka Karpińskiego, w: tegoż Pejzaże oświeconych. Sposoby przedstawiania krajobrazu w literaturze polskiej w latach 1770-1830, Wrocław 2000.
  • A.K. Guzek, Franciszek Karpiński, w: Pisarze polskiego oświecenia, red. T. Kostkiewiczowa i Z. Goliński, t. 1, Warszawa 1992. (Tu również bibliografia i wybór utworów).
  • T. Kostkiewiczowa, Horyzonty wyobraźni. O języku poezji czasów Oświecenia, Warszawa 1984.
  • T. Kostkiewiczowa, Model liryki sentymentalnej w twórczości Franciszka Karpińskiego, Wrocław 1964.
  • T. Kostkiewiczowa, Poetyckie adresy do wrogów, "Ethos", 1992.
  • J. Kott, Prowincjonalny Karpiński, "Twórczość" 1966, nr 4; przedrukowane jako wstęp w: F. Karpiński, Wiersze wybrane, Warszawa 1966.
  • A. Mickiewicz, Franciszek Karpiński, "Moskowskij tielegraf" 1827, nr 9; oraz tegoż Kurs drugoletni literatury słowiańskiej (1841/1842), Paryż 1842 (wykład 20). Oba teksty przedrukowane w wydaniach zbiorowych Mickiewicza.
  • Słownik literatury polskiego Oświecenia, red. T. Kostkiewiczowa, Wrocław 1977 lub wyd. nast.; zwłaszcza hasła: Czucie, Czułość, Elegia, Liryka, Poezja--teorie, Sentymentalizm, Sielanka, Russoizm, Wymowa.
  • R. Sobol, Franciszek Karpiński, Warszawa 1979, lub wyd. nast.
  • R. Sobol, Karpiński – Repnin. W związku z odnalezieniem autografu wiersza do generał-gubernatora Litwy, "Pamiętnik Literacki" 1980, z. 3.
  • R. Sobol, Ze studiów nad Karpińskim (1), Wrocław 1967.