XII. "Na co rozum zda się?" bajki XBW – oświeceniowe arcydzieło

  • Tradycja gatunku: antyk, Europa nowożytna, wątki orientalne; bajka w dawnej Polsce. Poetyka i "filozofia" gatunku, odmiany gatunkowe (bajka epigramatyczna, narracyjna), gatunki pokrewne. J. de La Fontaine i G. E. Lessing. Bajka ezopowa.
  • Oświeceniowa kariera bajki – powody atrakcyjności, autorzy, rodzaje bajek (polityczna, "czuła", filozoficzna itp.)
  • Co to jest arcydzieło? (por. opis tej kategorii np. w najnowszym Słowniku terminów literackich, red. J. Sławiński, Wrocław 1998).

Bajki i przypowieści

  • Spójny zbiór, zasady budowy, układ kompozycyjny. Rola i znaczenie tytułu, motta i wierszy poprzedzających (Do dzieci, Wstęp do bajek).
  • "Bajka Krasickiego" – gatunek osobny? Cechy charakterystyczne. Budowa bajek Krasickiego, ironia, różnorodność rozmiarów, zwięzłość, "filozoficzność"; bohaterowie – zachwianie znaczenia utartych znaków alegorycznych (starość = mądrość, ubóstwo = cnota); sposób prezentacji morału.
  • Bajka – gatunek moralistyczny. Bohaterowie Krasickiego: kto ma rację, a kto się myli? Po czyjej stronie staje Krasicki? Główne wątki bajek: dobro i zło, meandry ludzkiego poznania, prawo silniejszego, potrzeba wolności, pytania o ludzką naturę.
  • Człowiek wśród innych: pytania o społeczeństwo, o relacje międzyludzkie, bezwzględny nakaz właściwego rozpoznania swojego miejsca w świecie. Oczywistość zła. Klasycystyczna koncepcja ludzkiej natury wobec etyki indywidualnej i społecznej; wobec wysiłków dydaktycznych i moralizatorskich polskiego oświecenia. Lustro jako miara prawdy. Zasada umiaru, złoty środek jako recepta na życie. Głos Krasickiego: "taki widzę świat..." Propozycje Krasickiego w sprawach wielkich dyskusji filozoficznych epoki.
  • Bajki nowe – podobieństwa i różnice wobec wcześniejszego zbioru: odmienność postaci gatunkowej, sądów i tez, stosunku do bohaterów, charakteru przesłania.

Utwory:

  • I. Krasicki, Dzieła wybrane, oprac. Z. Goliński, t. 1-2, Warszawa 1989, t. 1 lub następne wydania całości dzieł literackich Krasickiego.
  • I. Krasicki, Bajki, oprac. Z. Goliński, Wrocław 1975, BN, s. I, nr 220.
  • I. Krasicki, Bajki i przypowieści. Monachomachia (Reprodukcja autografu oraz reprodukcja pierwodruku), oprac. Z. Goliński, Wrocław 1976.
  • Wybór bajek innych poetów polskiego oświecenia, np. F. Karpińskiego, J.U. Niemcewicza, St. Trembeckiego, w: Antologia bajki polskiej, oprac. W. Woźnowski, Wrocław 1982, BN, s. I, nr 239.

Źródła pomocnicze:

  • E. Basara-Lipiec, Arcydzieło. Teoria i rzeczywistość, Warszawa 1997.

Opracowania:

  • J. Abramowska, "Bajki i przypowieści" Krasickiego, czyli krytyka sztuki sądzenia, "Pamiętnik Literacki" 1972, z. 1.
  • J. Abramowska, Polska bajka ezopowa, Poznań 1991.
  • M. Głowiński, T. Kostkiewiczowa, A. Okopień Sławińska, J. Sławiński, Słownik terminów literackich, red. J. Sławiński, Wrocław 1998.
  • Z. Goliński, Ignacy Krasicki. Biografia, Warszawa 1979.
  • Z. Goliński, Bajka, hasło w: Słownik literatury polskiego Oświecenia, pod red. T. Kostkiewiczowej, Wrocław 1991.
  • J. Kleiner, Krasickiego "Bajki i przypowieści", w: O Krasickim i o Fredrze. Dziesięć rozpraw, Warszawa 1956.
  • T. Kostkiewiczowa, Polski wiek świateł. Obszary swoistości, Wrocław 2002, R. IV, s. 330-341.
  • A. Wierzbicka, O gramatyce "Bajek i przypowieści" Krasickiego, "Pamiętnik Literacki" 1961, z. 2.
  • W. Woźnowski, Dzieje bajki polskiej, Warszawa 1990.