V. Kochanowski – poeta kondycji ludzkiej

  • Polska i łacińska twórczość Jana Kochanowskiego: fraszki, hymn, pieśni, psalmy, treny i elegie; styl: rola cytatów, aluzji, parafraz; Odprawa posłów greckich; imitacja jako wpisanie w kulturę.
  • Więzi z epoką: biografia humanisty, formacja renesansu: filologia – intelektualizm – filozofia neoplatońska – spuścizna stoicka i epikurejska – Erazm; ruch reformy chrześcijaństwa: kalwinizm; estetyka klasycyzmu.
  • Fraszki: zwierciadło czasu i malowidło obyczajów; ład i nieład przestrzeni ludzkiej; szaleństwo świata?; człowiek: "my jako dzieci" – "igrzysko Boże"; Bóg: "Wieczna Myśl" – Deus ridens; gorzki teatr świata.
  • Hymn: świat jako dar i świadectwo; godność stworzenia, piękno przyrody; Bóg dawca – Stwórca i arcymistrz; świat znak – Boży wymiar zjawisk; człowiek – obdarowany; porządek bytu, obcowanie z Bogiem; z ducha Biblii; stoicki panteizm?, kalwiński humanizm?
  • Pieśni: horacjańska wizja świata; "ja" – natura – Fortuna; dziennik liryczny: poezja doświadczenia; porządek przestrzeni prywatnej; świat i sprzeczności; lęk, czas i śmierć; "ja"-poeta – "ja"-błazen – "dawny" zamysł Boży; rozkosz: przeciw rozpaczy; Deus ridens i tragizm.
  • Psałterz: przestrzeń prywatna – modlitwa; tekst metafizyczny – "ja" i Bóg; Bóg: moc i miłosierdzie; człowiek: bunt i pokora; obecność Sacrum.
  • Treny: próba całości – poezja prywatna, rodzinna, filozoficzna; zmącony ład bytu; śmierć Urszulki: droga w mrok; śmierć jako wtajemniczenie: złudna wiedza – noc niewiedzy – światło prawdy; rola motta: Homer – Cycero – Augustyn; przeszłość antyczna i pocieszenie: Seneka; Biblia, cierpienie jako próba: Hiob; chrześcijaństwo i Augustyn: Cycero a "niepokonalna moc" Boga; Bóg sędzia: kalwińska gleba; temat godności ludzkiej; temat bólu i nagrody; wobec Urszulki: poeta-ojciec; wobec Boga: poeta-dziecko; poznanie prawdy: z mądrością serca, przez pokorę, dziecięctwo i miłość.
  • Odprawa posłów greckich: temat namiętności i egotyzmu; jednostka i zbiorowość: powinności obywatela; młodość, przyjaźń, rozum.
  • Poezja spraw ludzkich: człowiek jako jednostka i obywatel; jego pytanie o wolność; więź z Bogiem, światem, innymi; odpowiedzialność i miłość.

Utwory:

Źródła pomocnicze (konteksty i analogie):

  • Św. Augustyn, O państwie Bożym, tłum. W. Kornatowski, Warszawa 1977, t. I, s. 269-270.
  • Cycero (Marcus Tulius Cicero), Wybór pism naukowych, oprac. M. Plezia, Wrocław 1954, BN, s. II, nr 52.
  • Erazm z Rotterdamu, Pochwała Głupoty, w: Wybór pism, oprac. M. Cytowska, Wrocław 1992, BN, s. II, nr 23.
  • Marsilio Ficino Teologia platońska, tłum. M. Mejor i A. Czyż, "Ogród" 1991, nr 4 (8).
  • Homer, Odyseja, tłum. L. Siemieński, w: Dzieła, oprac. Z. Kubiak, t. II, Warszawa 1990 (pieśń XVIII).
  • Horacy (Quintus Horatius Flaccus), Do Leukonoe. Dwadzieścia dwie ody, tłum. A. Ważyk, Warszawa 1973; tenże, Dwadzieścia dwie ody, tłum. A. Ważyk, Wrocław 1991, BN, s. II, nr 232.
  • Św. Jan od Krzyża, Noc ciemna, w: Dzieła, tłum. B. Smyrak, wyd. 4, Kraków 1986.
  • Kalwin (Jean Calvin), Nauka religii chrześcijańskiej, w antologii: Myśl filozoficzno-religijna reformacji XVI wieku, oprac. L. Szczucki, Warszawa 1972.
  • M. Montaigne, Apologia Rajmunda Sebond, w: Próby, tłum. T. Żeleński (Boy), wyd. 2, Warszawa 1985, t. II.
  • Giovanni Pico della Mirandola, O godności i wolności człowieka, w antologii: Filozofia włoskiego odrodzenia, oprac. A. Nowicki, Warszawa 1967.
  • Seneka (Lucius Annaeus Seneca), O pocieszeniu do Marcji, w: Dialogi, tłum. L. Joachimowicz, wyd. 3, Warszawa 1989.
  • W. Shakespeare, Hamlet.

Opracowania główne:

  • J. Axer, Rola kryptocytatów z literatury łacińskiej w polskojęzycznej twórczości Jana Kochanowskiego, w zbiorze: Jan Kochanowski i kultura odrodzenia, red. Z. Libera i M. Żurowski, Warszawa 1985.
  • J.K. Goliński, Peccata capitalia. Pisarze staropolscy o naturze ludzkiej i grzechu, Bydgoszcz 2002.
  • Jan Kochanowski. Interpretacje, red. J. Błoński, Kraków 1989, rozprawy: D. Pirie, Wymiar tragiczny w "Trenach" (...); K. Ziemba, Poezja ostatecznych konsekwencji.
  • Jan Kochanowski 1584-1984. Epoka – twórczość – recepcja, red. J. Pelc i in., Lublin 1989, t. I, rozprawy: K. Górski, Humanizm chrześcijański a klimat kulturalny XVI wieku; S. Graciotti, Religijność poezji Jana Kochanowskiego; A. Nowicka-Jeżowa, "U Boga każdy błazen".
  • J. Kotarska, Theatrum mundi. Ze studiów nad poezja staropolską, Gdańsk 1998, rozprawa tytułowa.
  • Z. Kubiak, Co zawdzięczamy Janowi Kochanowskiemu?, w: Wędrówki po stuleciach, Kraków 1969.
  • K. Mrowcewicz, Czemu wolność mamy? Antynomie wolności w poezji Jana Kochanowskiego i Mikołaja Sępa-Szarzyńskiego, Wrocław 1987.
  • S. Skwarczyńska, "Treny" Jana Kochanowskiego a cykl funeralny Ronsarda "Sur la mort de Marie", w: Wokół teatru i literatury, Warszawa 1970, fragment ze s. 215-219 (Treny jako poemat filozoficzny – eseistyczny proces myślowy – Montaigne).
  • Z. Szmydtowa, Erazm z Rotterdamu a Kochanowski, w: W kręgu renesansu i romantyzmu, Warszawa 1979.
  • K. Ziemba, Jan Kochanowski jako poeta egzystencji, Warszawa 1994.

Opracowania dalsze:

  • P. Chaunu, Czas reform. Historia religii i cywilizacji (1250-1550), tłum. J. Grosfeld, Warszawa 1989.
  • M. Cytowska, Horacy w twórczości Jana Kochanowskiego, w: Jan Kochanowski i epoka renesansu, red. T. Michałowska, Warszawa 1984.
  • J. Delumeau, Cywilizacja odrodzenia, tłum. E. Bąkowska, Warszawa 1987, rozdz.: Jednostka i wolność.
  • Kochanowski. Z dziejów badań i recepcji twórczości, oprac. M. Korolko, Warszawa 1980, rozprawy: J. Abramowska Kochanowskiego biografia kreowana; M. Hartleb Nagrobek Urszulki; J. Rytel "Sumienie obywatelskie" poety.
  • A. Krokiewicz, Moralność Homera i etyka Hezjoda, Warszawa 1959 (temat: "mojra" a Odyseja).
  • Z. Łempicki, Wybór pism, t. I: Renesans, oświecenie, romantyzm, Warszawa 1966.
  • T. Michałowska, Poetyka i poezja, Warszawa 1982, rozprawy: Kochanowskiego poetyka przestrzeni; Znaki czasu w poezji Kochanowskiego.
  • J. Pelc, Europejskość i polskość literatury naszego renesansu, Warszawa 1984.
  • T. Zieliński, Cycero w historii kultury europejskiej, w: Po co Homer?, Kraków 1970.
  • J. Ziomek, Renesans, Warszawa 1973 (i wyd. nast.).