III. Mikołaj Rej – olśnienie światem

  • Pisarz prościutki czy trudny?
  • Główne dzieła: ich tematy, motywy i formy podawcze; ulubione konstrukcje gatunkowe – dialog i wizerunek.
  • Wobec XVI stulecia: średniowieczne dziedzictwo; przemiany humanizmu renesansowego i reformy chrześcijaństwa; kalwińska duchowość; Erazm; szlachecka kultura ziemiańska.
  • Formacja, idee: olśnienie światem – świadomość nietragiczna; rozum i doświadczenie – przewrotny intelektualizm; godność człowieka; piękno przyrody; porządek bytu; Biblia i prawda; zakorzenienie w Bogu; pasje moralisty.
  • Styl: żywiołowy realizm; narracja jako zapis języka mówionego; bujne tworzywo – bogate brzmienie – malarskie wartości opisów.
  • Krótka rozprawa miedzy trzemi osobami: tekst publicystyczny; wobec ruchu egzekucyjnego; wobec Erazma i dialogów reformacyjnych; ironia.
  • Wizerunk własny żywota człowieka poczciwego: poemat o szukaniu prawdy; wędrówka jako wtajemniczenie; tekst jako traktat; wobec tradycji antycznej; obrazy: realizm – symbole – wizjonerstwo.
  • Figliki: tekst i żywioł obyczajowy; poetyka różnorodności; wobec dawnej i nowszej tradycji epigramatycznej.
  • Żywot człowieka poczciwego: arcydzieło Reja; proza parenetyczna; wizerunek ziemianina; obraz świata: technika nagromadzenia i jej misja malowania mnogości zjawisk; świat jako znak i dom: porządek przyrody – rytm życia – kosmiczny ład; tekst ontologiczny.

Utwory:

  • Pisma wierszem, oprac. J. Krzyżanowski, Wrocław 1954, BN, s. I, nr 151.
  • Wybór pism, oprac. J. Ślaski, Warszawa 1975 (i wyd. nast.).
  • Żywot człowieka poczciwego, oprac. J. Krzyżanowski, Wrocław 1956, BN, s. I, nr 152.

Źródła pomocnicze:

  • Erazm z Rotterdamu, Pochwała Głupoty, w: Wybór pism, oprac. M. Cytowska, Wrocław 1992, BN, s. II, nr 23.
  • Kalwin (Jean Calvin), Nauka religii chrześcijańskiej, w antologii: Myśl filozoficzno-religijna reformacji XVI wieku, oprac. L. Szczucki, Warszawa 1972.

Opracowania główne:

  • A. Brückner, Mikołaj Rej, Warszawa 1988.
  • A. Czyż, Świat – znak i dom. (O "Żywocie człowieka poczciwego" Reja), w: Światło i słowo. Egzystencjalne czytanie tekstów dawnych, Warszawa 1995.
  • J.K. Goliński, "Peccata capitalia". Pisarze staropolscy o naturze ludzkiej i grzechu, Bydgoszcz 2002, rozdz. o Reju.
  • E. Ostrowska, Bruegel polskiej literatury, w: Z dziejów języka polskiego i jego piękna, Kraków 1978.
  • J. Pelc, Dialog i wizerunek, czyli o rozwoju twórczości Mikołaja Reja, w: Europejskość i polskość literatury naszego renesansu, Warszawa 1984.
  • Z. Szmydtowa, Rej wobec Erazma, w: W kręgu renesansu i romantyzmu, Warszawa 1979.

Opracowania dalsze:

  • P. Chaunu, Czas reform. Historia religii i cywilizacji (1250-1550), tłum. J. Grosfeld, Warszawa 1989.
  • J. Krzyżanowski, W wieku Reja i Stańczyka, Warszawa 1958.
  • J. Ziomek, Renesans, Warszawa 1973 (i wyd. nast.).