O wypracowaniach

1. Jak będą sformułowane tematy?

Język polski jest przedmiotem, w którym zmiany struktury egzaminu należą do największych. Całkowitej zmianie ulega sposób formułowania tematów wypracowań, co w konsekwencji spowoduje inny sposób ich realizacji. Przyjęcie takiego modelu sprawdzi w o wiele większym stopniu umiejętności zdających w zakresie analizy i interpretacji zarówno całości dzieła literackiego, jak i jego fragmentu oraz rzeczywistą umiejętność pisania (a nie tylko powielania znanych schematów wypracowań).

Na poziomie podstawowym punktem wyjścia rozważań zdającego jest zamieszczony w arkuszu egzaminacyjnym tekst literacki lub jego fragment. Materiał literacki pochodzić musi z utworów wymienionych w podstawie programowej, której uszczegółowioną wersję zawiera informator z języka polskiego. Oznacza to, że w arkuszu egzaminacyjnym znajdą się tylko teksty tam wymienione. Zdający będą musieli dokonać analizy i interpretacji utworu lub jego części (może to być wiersz). W temacie może być zawarta wskazówka interpretacyjna dotycząca konkretnego motywu, na przykład: W wypracowaniu "Człowiek wobec przemijalności świata" odwołaj się do wiersza Czesława Miłosza "Zaśpiew". Zwróć szczególną uwagę na podmiot mówiący i elegijny charakter utworu. W przypadku epiki i dramatu tematy mogą zawierać polecenie odniesienia przytoczonego fragmentu do całości utworu. Przykładem takiego sformułowania tematu jest: W wypracowaniu "Złudzenia, nadzieje i rozczarowania Polaków u progu niepodległości" zinterpretuj podany fragment "Przedwiośnia" S. Żeromskiego. Określ rolę tego fragmentu w powieści oraz jego związek z ideą i tytułem utworu. Polecenie: Zinterpretuj początkowy fragment "Granicy" Zofii Nałkowskiej. Odnosząc się do całości utworu, wyjaśnij, dlaczego pisarka odwróciła chronologię wydarzeń i na wstępie powieści odsłoniła tragiczny finał losów bohatera, zawiera odniesienie do całej powieści również w aspekcie teoretycznoliterackim. Temat może także zawierać polecenie wyrażenia własnej opinii o problemie zawartym w tekście, przedstawienia sposobu kreacji bohatera, rozpatrzenia utworu w kontekście epoki itd.

Na poziomie rozszerzonym teksty zawarte w arkuszu mogą być nowe dla zdającego i wykraczać poza podstawę programową. Nie muszą to być teksty literackie, mogą one na przykład posiadać charakter filozoficzny, publicystyczny itd. Temat może również być sformułowany inaczej niż na poprzednim poziomie. Abiturient będzie musiał dokonać porównania dwóch tekstów zamieszczonych w arkuszu egzaminacyjnym. Może ono dotyczyć sposobu ujęcia omawianego problemu. Taki temat może brzmieć: Porównując obraz rewolucji ukazany w wierszu Zygmunta Krasińskiego ("Nad miastem chmury...") z oceną działań ludu wyrażoną we fragmencie "Odpowiedzi na Psalmy przyszłości", napisz wypracowanie na temat "Romantycy wobec rewolucji". Przykładem porównania ujęcia poszczególnego motywu przez autorów dwóch tekstów jest zadanie: Porównaj utwór Mirona Białoszewskiego "Wywiad" z fragmentami dialogu "Rozmowa mistrza Polikarpa ze Śmiercią". Rozważ, w jaki sposób współczesny poeta wykorzystuje i przekształca średniowieczne motywy. Polecenie może także wymagać od zdającego polemiki z zawartym w przytaczanym tekście ujęciem problemu.

Jak wynika ze standardów wymagań egzaminacyjnych, zdający na poziomie rozszerzonym powinni wykazać się umiejętnością umieszczenia utworu literackiego w znacznie szerszym kontekście historyczno- i teoretycznoliterackim, historycznym, filozoficznym czy innym. Powinni również dostrzegać związki między różnymi warstwami dzieła, dokonywać hierarchizacji i wartościowania oraz uzasadniać swe opinie. Mają się także wykazać znajomością pojęć z różnych dziedzin sztuki.

Konsekwencje zmiany. Podstawowym założeniem zmiany struktury egzaminu z języka polskiego jest to, by sprawdzana była nie tyle encyklopedyczna wiedza, co umiejętność jej zastosowania w konkretnej sytuacji. Abiturient powinien rozumieć i potrafić zanalizować tekst literacki, który stanowić będzie punkt wyjścia rozważań zawartych w wypracowaniu. W procesie kształcenia należy zatem o wiele więcej miejsca niż dotychczas poświęcić na pracę z tekstem. Zdający powinien swobodnie poruszać się w obrębie struktury tekstu, umieszczać tekst we wskazanych kontekstach. Jednocześnie w wypowiedzi pisemnej powinien umieć wygłaszać opinie własne, odnosić się do opinii innych, także autorytetów, krytycznie oceniać fakty. Za każdym razem musi przyjąć postawę twórczą, aktywną, nie poprzestawać na przekazaniu wiedzy poznanej podczas lektury opracowań.

2. Jak będą oceniane wypracowania?

W zasadniczy sposób zmieniają się kryteria oceniania wypracowań maturalnych. Nowością jest wprowadzenie kryterialnego modelu oceniania, który w części dotyczącej rozwinięcia tematu wskazuje szczegółowy zakres treści, jakie zdający powinien uwzględnić.

Opracowł: RB (wykorzystano wydawnictwo: Matura 2002. Język polski. Poradnik dla nauczycieli i uczniów, Łódź 2000