Zagadnienia maturalne

Antyk – Biblia – Średniowiecze – Renesans – Barok – Oświecenie – Romantyzm – Pozytywizm – Młoda Polska – XX-lecie międzywojenne
II wojna światowa i współczesność – Wiedza o języku

Historia literatury

Antyk Początek

  1. Geneza, funkcje, rodzaje i znaczenie (m. in. archetypiczność i symboliczność) antycznych mitów.
  2. Toposy literatury antycznej.
  3. Ogólna charakterystyka literatury antycznej – epoki, podstawowe gatunki i tematy.
  4. Liryka antyczna – geneza, podział, gatunki, tematy i problemy.
  5. Tragedia – geneza, problematyka, budowa, funkcje i znaczenie dla literatury europejskiej.
  6. Eposy Homera – powstanie, problematyka, gatunek, technika poetycka, znaczenie dla literatury.
  7. Poetyka Arystotelesa – m. in. pojęcie mimezis.
  8. Antyczne prądy filozoficzne: nauka Sokratesa, idealizm Platona, etyka Arystotelesa, epikureizm, hedonizm, stoicyzm (Marek Aureliusz, Seneka).
  9. Wkład Wergiliusza i Horacego w rozwój literatury europejskiej (gł. zaś polskiej).

Biblia Początek

  1. Biblia – czas powstania, święty charakter księgi, podział ksiąg, gatunki, toposy, cechy literackie, źródło europejskiej kultury i literatury.
  2. Biblia a kultura antyczna – próba porównania (np. postać biblijna a bohater tragiczny, epicki, system wartości biblijnych a kodeks etyczny antyku itp.).

Średniowiecze Początek

  1. Średniowieczny obraz świata i człowieka (m. in. w kontekście filozofii św. Augustyna i św. Tomasza) a charakter literatury tej epoki.
  2. Gatunki literackie uprawiane w średniowieczu (m. in. średniowieczna epika i gatunki dramatyczne).
  3. Średniowieczne zabytki języka polskiego.
  4. Średniowieczna literatura religijna i świecka w języku polskim.
  5. Wzorce osobowe epoki średniowiecza.
  6. Artyzm literatury średniowiecznej (m. in. alegoryzm, kunszt poetycki Bogurodzicy, charakterystyka średniowiecznego wiersza, proza średniowieczna).
  7. "Wieki ciemne" – czy zgadzasz się z takim określeniem epoki średniowiecza?

Renesans Początek

  1. Renesans, humanizm (inspiracje filozoficzne, ideał człowieka, nauki humanistyczne, poeta doctus itd.), mecenat, druk, reformacja (innowiercze przekłady Biblii), kontrreformacja (sobór trydencki) – a charakter literatury renesansowej i barokowej.
  2. Gatunki literackie w renesansie (m. in.: jakie gatunki epoka przejęła z tradycji antycznej, biblijnej i średniowiecznej?, charakter renesansowej tragedii humanistycznej).
  3. Wzorce osobowe epoki renesansu (m. in. postawa obywatelska).
  4. Jan Kochanowski – największy poeta epoki (w tym: biografia humanisty).
  5. Wątki stoickie i horacjańskie oraz motywy antyczne i biblijne w literaturze odrodzenia.
  6. Renesans dramatyczny.
  7. Renesansowa proza (Kazania P. Skargi – ich retoryczny charakter) i publicystyka (A. F. Modrzewski).
  8. Artystyczne cechy poezji odrodzenia (m .in. sylabizm, średniówka, przerzutnia, formaty stroficzne, środki retoryczne, toposy antyczne).
  9. Sielanka w literaturze polskiej – tradycje, wyznaczniki, charakter i znaczenie gatunku, twórcy (nie tylko w odrodzeniu!).
  10. M. Sęp-Szarzyński – poeta przełomu.

Barok Początek

  1. Barok – okres upadku literatury?
  2. Sarmata, sarmatyzm w epoce baroku, oświecenia i romantyzmu.
  3. Poezja ziemiańska i dworska – dwa główne modele liryki barokowej.
  4. Artystyczne ukształtowanie barokowego wiersza (m. in. konceptyzm).
  5. Barokowa epika i proza (T. Tasso, W. Potocki, J. Ch. Pasek).

Oświecenie Początek

  1. Siedemnastowieczny klasycyzm francuski (m. in. Moliére, Boileau).
  2. Dlaczego "oświecenie"? (m. in. inspiracje filozoficzne epoki, poglądy na naturę świata i człowieka, program reform Rzeczypospolitej).
  3. Klasycyzm, sentymentalizm, rokoko – główne prądy literatury oświecenia (charakterystyka założeń, przedstawiciele).
  4. Cechy języka poetyckiego I. Krasickiego.
  5. Gatunki literackie w służbie zadań epoki oświecenia (w tym prozaiczne).
  6. Charakter i rola publicystyki oświeceniowej (H. Kołłątaj, St. Staszic, Fr. S. Jezierski).
  7. Teatr i rodzaje dramatyczne w czasach oświecenia (wzory francuskie, komedia polityczna, komedia charakterów, komedia nieporozumień, opera komiczna – J. U. Niemcewicz, Fr. Zabłocki, W. Bogusławski; rozwój teatru publicznego).
  8. Francuska powiastka filozoficzna (Voltaire, Diderot).

Romantyzm Początek

  1. Walka klasyków z romantykami (K. Brodziński, J. Śniadecki, M. Mochnacki, A. Mickiewicz).
  2. Romantyczna koncepcja jednostki i bohatera literackiego.
  3. Rola i znaczenie poety oraz poezji w romantyzmie.
  4. Werteryzm, osjanizm, byronizm, sternizm, gotycyzm, walterskotyzm, wallenrodyzm – znaczenie tych pojęć oraz funkcjonowanie zjawisk przez nie oznaczanych w epoce romantyzmu.
  5. Romantyczna koncepcja narodu i zagadnienie mesjanizmu.
  6. Filozoficzne tło i światopogląd romantyczny.
  7. Rola i znaczenie ludowości w romantyzmie.
  8. Romantyczna historiozofia (w oparciu o konkretne utwory).
  9. Modelowa biografia romantyczna (na przykładzie A. Mickiewicza) i jej literackie wizerunki.
  10. Ukraińska szkoła poetów (J. B. Zaleski, A. Malczewski, S. Goszczyński).
  11. Cechy i charakter dramatu romantycznego (Dziady, Nie-Boska komedia, Kordian).
  12. Romantyczne gatunki literackie – ich geneza i funkcja (ballada, powieść poetycka, poemat dygresyjny itd.).
  13. Pan Tadeusz jako epopeja narodowa (ale czy gatunkowo także epopeja?).
  14. Komediopisarstwo A. Fredry.
  15. Powstanie listopadowe w twórczości romantyków.
  16. Romantyczna epistolografia.

Pozytywizm Początek

  1. Przełom pozytywistyczny (A. Świętochowski, P. Chmielowski, E. Orzeszkowa).
  2. Założenia filozoficzne i światopogląd pozytywizmu (empiryzm, scjentyzm, agnostycyzm, utylitaryzm, praca u podstaw, praca organiczna itd.).
  3. Powieść jako gatunek dominujący w epoce – dlaczego?
  4. Prasa, dziennikarstwo, publicystyka – ich rozwój i znaczenie w epoce pozytywizmu (w tym gatunki publicystyczne – felieton, reportaż itd.).
  5. Rodzaje powieści pozytywistycznej: tendencyjna, realistyczna, naturalistyczna (założenia teoretyczne i praktyka literacka – przykłady).
  6. Nowatorstwo narracyjno-kompozycyjne Lalki.
  7. Literackie gatunki epoki (nowela, opowiadanie, obrazek, szkic – cechy charakterystyczne, przykłady).
  8. Nad Niemnem E. Orzeszkowej – przykład polskiego dojrzałego (krytycznego) realizmu (również problematyka).
  9. Poezja A. Asnyka i M. Konopnickiej.
  10. Powieści historyczne H. Sienkiewicza.
  11. Kryzys pozytywistyczny i jego skutki.

Młoda Polska Początek

  1. Tło filozoficzne Młodej Polski – Schopenhauer, Nietzsche, Bergson.
  2. Dekadentyzm i nihilizm – cechy charakterystyczne i odbicia w literaturze.
  3. Symbolizm, impresjonizm, el. ekspresjonizmu w literaturze młodopolskiej.
  4. Modernistyczna dominacja poezji – dlaczego (weź pod uwagę również kryzys powieści naturalistycznej i realistycznej)?
  5. Gatunki literackie Młodej Polski (m. in. sonetomania – przyczyny zjawiska).
  6. Kierunki i style (symbolizm, impresjonizm, ekspresjonizm, neoklasycyzm, poetyka codzienności), postawy (dekadencka, autotematyczna, szydercza (satyryczna), patriotyczno-narodowa, społeczna i rewolucyjna), tematy (krajobraz (jaki?), miłość, folklor, Biblia itp.) w poezji młodopolskiej – cechy charakterystyczne, przykłady.
  7. Ewolucja powieści w okresie Młodej Polski (St. Żeromski).
  8. Tematyka i poetyka opowiadań St. Żeromskiego.
  9. Rozwój europejskiego dramatu: od naturalizmu (Ibsen, Strindberg) do symbolizmu (Maeterlinck) (również: znaczenie poglądów Wagnera).
  10. Dramaturgia St. Wyspiańskiego wobec epoki i tradycji.
  11. Mitologizacja chłopskiego bytu w Chłopach Wł. St. Reymonta.

XX-lecie międzywojenne Początek

  1. Programy artystyczno-literackie dwudziestolecia: futuryzm, ekspresjonizm, Skamander ("programowe" wczesne wiersze i antyprogramowość!), Awangarda krakowska.
  2. Twórczość poetycka i jej przemiany: J. Tuwim, J. Iwaszkiewicz, K. Wierzyński (poetyka, tematyka).
  3. Rozwój liryki J. Przybosia.
  4. B. Leśmian jako poeta "osobny" na tle epoki – cechy charakterystyczne i problematyka jego poezji.
  5. Poezja rewolucyjna Wł. Broniewskiego.
  6. Literackie realizacje futuryzmu: St. Młodożeniec, B. Jasieński, T. Czyżewski.
  7. Klasycyzm i franciszkanizm – poezja L. Staffa.
  8. "Ojczyzna to najpierwszy obowiązek" – Przedwiośnie St. Żeromskiego.
  9. Powieść psychologiczna (M. Kuncewiczowa) i psychologiczno-obyczajowa (Z. Nałkowska) w dwudziestoleciu.
  10. Tradycje prozy wielkiego realizmu i nowatorstwo (inspiracje Bergsonem i ich literackie konsekwencje, rozmaitość technik narracyjnych) w Nocach i dniach M. Dąbrowskiej.
  11. Żywioł groteski w prozie (Gombrowicz, Schulz, Witkacy), dramacie (Witkacy) i poezji (K. I. Gałczyński) epoki dwudziestolecia – cechy charakterystyczne, znaczenie i funkcja.
  12. Katastrofizm ("Żagary", J. Czechowicz, Gałczyński) i wątki arkadyjskie (Czechowicz) w poezji II Awangardy.

II wojna światowa i współczesność Początek

  1. Pokolenia i kierunki (nurty) literackie współczesności (pokolenie Kolumbów, "pryszczaci", pokolenie 56', pokolenie 68'(Nowa Fala), neoklasycyzm, model poezji Różewicza, turpizm, kontestacja etc.).
  2. Wł. Broniewski, A. Słonimski, K. K. Baczyński, T. Gajcy, T. Różewicz, Cz. Miłosz – poetyckie spojrzenie na wojnę (tyrteizm, apokalipsa spełniona, "śmierć poezji", dystans klasyka).
  3. Współcześni poeci wobec historii (Baczyński, Gajcy, Borowski, Miłosz, Różewicz).
  4. Charakterystyka neoklasyków: Miłosz, Herbert, Szymborska (poetyka, poglądy nt. poezji i poety) – podobieństwa i różnice.
  5. Diagnoza, ocena i osąd stanu współczesnej cywilizacji i kultury w literaturze XX wieku.
  6. Studium psychiki człowieka zl(ł)agrowanego (Borowski, Herling-Grudziński).
  7. Prowokacyjny charakter Opowiadań T. Borowskiego.
  8. Model osobowości totalitarnej (np. Rozmowy z katem).
  9. Formy paradokumentalne w literaturze współczesnej (Nałkowska, Herling-Grudziński, Krall, Moczarski).
  10. Demistyfikacja stereotypów i mitów narodowych w Zdążyć przed Panem Bogiem i Początku.
  11. Obecność i rola tradycji literackich (np. antycznej, biblijnej, średniowiecznej, barokowej, oświeceniowej etc.) w literaturze współczesnej.
  12. Funkcja kategorii estetycznych (tragizm, groteska, komizm) w literaturze współczesnej.
  13. Moralność absolutna czy relatywizm moralny – etyczny wymiar literatury współczesnej.
  14. Cechy współczesnego dramatu (np. Kartoteka) a dramat antyczny i szekspirowski – próba porównania.


Wiedza o języku Początek

  1. Pojęcie systemowości języka (język jako system (kod)) znaków, podsystemy językowe).
  2. Podstawowe składniki komunikacji językowej.
  3. Funkcje języka – ich charakterystyka i przejawy stylistyczno-językowe.
  4. Rozbiór zdania wielokrotnie złożonego (w tym: znajomość rodzajów zdań podrzędnych).
  5. Pojęcia zwyczaju, normy i błędu językowego.
  6. Kryteria poprawności językowej.
  7. Pojęcie kultury języka.
  8. Wykładniki spójności tekstu – wyrazowe i składniowe.
  9. Z zagadnień historii języka polskiego:
    • Najstarsze zabytki języka polskiego;
    • Główne okresy rozwoju języka polskiego;
    • Dawne procesy fonetyczne i ich ślady we współczesnym języku polskim;
    • Styl artystyczny i styl retoryczny;
    • Główne tendencje historycznego rozwoju polszczyzny;
  10. Tendencje rozwojowe współczesnej polszczyzny.
  11. Z zagadnień słowotwórstwa:
    • Podzielność wyrazu i jego motywacja;
    • Formacje słowotwórcze (temat (podstawa), formanty);
    • Funkcje formantów słowotwórczych;
    • Klasyfikacja jednostek słowotwórczo podzielnych;
  12. Terminy i profesjonalizmy, słownictwo środowiskowe, regionalizmy, archaizmy, neologizmy (ich rodzaje), wyrazy nacechowane stylistycznie (poetyzmy) i emocjonalnie – różne warstwy słownikowe.
  13. Semantyka:
    • Znaczenie wyrazu, zakres znaczeniowy, treść nazwy, cechy definicyjne i drugorzędne, rola kontekstu;
    • Wieloznaczność wyrazów, homonimy (rodzaje), synonimy (rodzaje), antonimy;
  14. Frazeologia:
    • Łączliwość wyrazów;
    • Klasyfikacja związków frazeologicznych;
    • Funkcje artystyczne frazeologizmów;
  15. Zróżnicowanie współczesnej polszczyzny:
    • Polszczyzna mówiona i pisana;
    • Zróżnicowanie terytorialne (dialekty);
    • Zróżnicowanie społeczne;
    • Zróżnicowanie stylistyczne;
  16. Pojęcie stylu (w szczególności artystycznego).
  17. Stylistyczne środki artystyczne: fonetyczne, morfologiczne, składniowe, leksykalne, figury stylistyczne (tropy).
  18. Stylizacja (pojęcie) i jej rodzaje (archaizująca, gwarowa, środowiskowa, na język potoczny, humorystyczna, poetycka, parodia, pastisz, groteska).

Opracowanie: Robert Bednarz