Zaimek "który"

Który (nie: któren, chtóry), która, które odm. jak przym., lm M. m-os. którzy, ż-rzecz. które.

1. zaimek używany w pytaniach niezależnych i zależnych: Który to dzień? Nie mógł ustalić, która relacja jest prawdziwa. Którego mamy dzisiaj? (o kolejnym dniu miesiąca). Która to? Już ósma (o godzinie).

2. zaimek względny używany w zdaniach podrzędnych przydawkowych oraz podmiotowych i dopełnieniowych (w tych funkcjach wymienny z zaimkiem kto) oraz w zdaniach podrzędnych rozwijających treść zdania nadrzędnego: Mieszkał w domu, w którym się urodził. Lubił tych, którzy jego lubili. Spotkałem koleżankę, z którą poszliśmy potem na kawę.

@ Uwaga. Szyk zaimka względnego który jest ściśle ustalony: stoi na pierwszym miejscu w zdaniu zależnym. Może być poprzedzony jedynie przyimkiem lub wyrażeniem przyimkowym typu: za pomocą, na podstawie, na mocy, w braku, w razie (traktowanym w całości jak przyimek). Wskazuje zawsze na ostatni rzeczownik w zdaniu nadrzędnym, ewentualnie rzeczownik, na który pada akcent zdaniowy. Inny szyk jest wynikiem wpływu języków obcych i czasem powoduje niejasność wypowiedzi, np. Pracownicy, z których winy (nie: Pracownicy, z winy których) nie wykonano planu.

@ W wypadku wyrażeń przyimkowych występują pewne wahania, zależne od stopnia scalenia danego wyrażenia przyimkowego. Możliwe są wtedy dwie konstrukcje, np.: Przyrządy, za pomocą których, rzad. przyrządy, za których pomocą... Dom, w pobliżu którego stoimy a. dom, w którego pobliżu stoimy.

@ Kilkakrotne powtarzanie zaimka który w zdaniach podrzędnych dopuszczalne jest ze względów stylistycznych jedynie wtedy, gdy zaimek zaczyna zdania współrzędne wobec siebie i odnosi się do jednego rzeczownika, np. Dom, który kupił, a który już się walił...

@ Powtórzenie zaimka który w zdaniach podrzędnych drugiego stopnia (gdy który odnosi się za każdym razem do innego rzeczownika) jest błędem, np. Dom, który kupił od osoby, która chciała się go pozbyć...

@ W mowie potocznej częsta jest wymienność zaimka który i jaki. Należy przestrzegać rozróżniania obu zaimków, kierując się zasadą, że który pełni funkcję wyodrębniającą (w zdaniu nadrzędnym można tu użyć zaimka wskazującego ten), jaki ma funkcję uogólniającą (w zdaniu nadrzędnym użyje się zaimka wskazującego taki), np.: Szukam (tej) książki, którą wczoraj czytałem, ale: Szukam (takiej) książki, jaka by mnie zaciekawiła. Spotkałem ludzi, których (nie: jakich) wczoraj poznałem, ale: Spotkałem ludzi, jakich jeszcze nigdy nie widziałem.

@ Niepoprawne jest zastępowanie zaimka który zaimkiem gdzie, bardzo dziś nadużywanym, np.: Rozmawiałem z kolegą, gdzie on mi powiedział... (zamiast: Rozmawiałem z kolegą, który wtedy mi powiedział...). Zabawa, gdzie (zamiast: w której) brał udział...

@ Wymienność zaimka który i co właściwa jest mowie potocznej oraz stylowi podniosłemu, np.: Ten, co to zrobił a. ten, który to zrobił. Panno święta, co Jasnej bronisz Częstochowy...

3. pot. zaimek nieokreślony (zastępowany w starannej mowie przez: któryś, jakiś, ktoś, ktokolwiek): Kiedy który z chłopców upadł... Jak złapał którego łobuza, to bił.

@ W utartych wyrażeniach utrzymuje się w tej funkcji wyłącznie który, np.: Co który przyjdzie, to... Mało który, rzadko który (np. przyszedł na czas), po raz nie wiem który.

@ Uwaga. Połączenia zaimka który z cząstką składową form trybu przypuszczającego by, z cząstką nieokreśloną bądź i partykułą to pisze się oddzielnie, np.: Nie wiem, który to mógł wykonać. Niech tu przyjdzie który bądź. Który to z was?

Źródło: Słownik poprawnej polszczyzny, Warszawa 1998, wyd. XVIII.