XLII. Ksiądz Marek – narodowe misterium

  • Geneza dramatu: sytuacja kraju; konfederacja barska, rozumienie historii przez poetę (inne dzieła Słowackiego, np. Beniowski).
  • Ksiądz Marek – postać historyczna, inne wizerunki literackie tej postaci a bohater Słowackiego; porte parole autora; kapłan – przywódca – święty – prorok – cudotwórca; Przywództwo ks. Marka a przywództwo Kosakowskiego – porządek ducha (życia) i porządek materii (śmierci); inni bohaterowie (statyczni i zmieniający się); przedstawiciele starego świata i nowego (splendor Polski sarmackiej).
  • Czytanie historii i wizja przyszłości – mesjanizm Słowackiego: opozycyjny wobec mesjanizmu Mickiewicza? Historia jako system znaków – dramat jako synteza – realizm w planie psychologicznym i duchowym; plan cudowny i plan fabularny, historia faktów i historia "od wewnątrz"; grzechy Rzeczypospolitej i ich osąd, wysublimowana świadomość etyczna; zamysł Boży a zamysł ludzki; ostateczny sens dramatu a koncepcja genezyjska – profetyzm: realizm i romantyczne myślenie o historii.
  • Śmierć i cierpienie jako droga; obraz: sceny dantejskie, niesamowitość, groza.
  • Symboliczny wymiar dramatu: Judyta – "migotliwość" prototypu (tradycja Starego Testamentu, inne?) – przemiana: Judyta – Salomea, związek: Judyta – Ksiądz Marek, judaizm-chrześcijaństwo, wizje, sny, cuda (czy tylko w planie symbolicznym?); Bar – grób Polski starej?
  • Budowa dramatu: klasyczna jedność? – dłużyzny monologów, konwencja dramatu i "liryczny potok", wielorodzajowość i wielogatunkowość – plastyka przedstawień; kolor i nastrój (patos i napięcie, niesamowitość i groza) – dramat jako misterium.
  • Konteksty: Biblia, Dante, Calderon, Mickiewicz, aluzje do malarstwa, rzeźby, teatru.

Utwory:

  • J. Słowacki, Ksiądz Marek, oprac. M. Piwińska, Wrocław 1991, BN, s. I, nr 29.

Opracowania:

  • S. Ciesielska-Borkowska, Calderon w twórczości Słowackiego. Materiały z sesji naukowej 25-28 listopada 1959, Warszawa 1959.
  • A. Ginz, Żydostwo w twórczości Słowackiego. (Z okazji roku jubileuszowego poety), Almanach żydowski wydany pod red. L. Reicka, Lwów 1910.
  • B. Hausner, Słowacki a Biblia, w: Księga pamiątkowa ku uczczeniu setnej rocznicy urodzin Juliusza Słowackiego, Lwów 1909, t. II.
  • M. Janion, Gorączka romantyczna, Warszawa 1975, rozdz. Barska poezja romantyczna.
  • M. Janion, M. Żmigrodzka Tradycja barska w dobie romantyzmu, w: Przemiany tradycji barskiej, Kraków 1972.
  • J. Kleiner, Juliusz Słowacki. Dzieje twórczości, t. IV: Poeta mistyk, cz. 1, Warszawa 1927.
  • A. Kowalczykowa, Słowacki, Warszawa 1994 (zwłaszcza rozdz.: Genezyjskie dzieje Ducha i Polski).
  • Wstęp i objaśnienia wydawcy do Księdza Marka w t. VI Dzieł wszystkich J. Słowackiego pod red. J. Kleinera, Lwów 1931.
  • M. Maciejewski, "Polonus sum..." Księdza Marka, Soplicy i Rzewuskiego, w: Poetyka. Gatunek – obraz. W kręgu poezji romantycznej, Wrocław 1977.
  • M. Piwińska, Juliusz Słowacki od duchów, Warszawa 1992 (rozdz.: Historia przez znaki, Ksiądz Marek).
  • E. Rostworowski, Ksiądz Marek i polityczne przepowiednie, w: Popioły i korzenie, Kraków 1985.
  • J.M. Rymkiewicz, Ludzie dworów. (Barokowa struktura postaci Słowackiego), w: Problemy polskiego romantyzmu, Seria III red. M. Żmigrodzka, Wrocław 1981.
  • S. Skwarczyńska, Ewolucja obrazów u Słowackiego, Lwów 1925.
  • S. Treugutt, Książę niezłomny na murach Baru, w: Przemiany tradycji barskiej, Kraków 1972, również w: tenże, Geniusz wydziedziczony. Studia romantyczne i napoleońskie, Warszawa 1993.