XXI. Gramatyczne i leksykalne problemy poprawnościowe współczesnej polszczyzny

  • Jak rozumieć kulturę języka i kulturę słowa?
  • Podstawowe pojęcia kultury języka (norma i jej zróżnicowanie, uzus, kodyfikacja, błąd, innowacja).
  • Typy błędów.
  • Różne kryteria oceny innowacji językowych.
  • Odmiany języka a poprawność językowa.
  • Propagowanie kultury języka (wydawnictwa, instytucje, działania i in.).

Zagadnienia do wyboru:

  1. Gramatyczne problemy poprawnościowe współczesnej polszczyzny (omówienie na podstawie zebranych przykładów)
    • zmiany w wymowie i akcentowaniu wyrazów oraz ocena ich poprawności,
    • zmiany w systemie fleksyjnym i ich ocena poprawnościowa,
    • tendencja do nieodmieniania nazw własnych; przyczyny i skutki tego zjawiska,
    • najczęstsze wahania składniowe (skróty składniowe, szyk, używanie imiesłowowych równoważników zdania i in.).
  2. Leksykalne problemy poprawnościowe współczesnej polszczyzny (omówienie na podstawie zebranych przykładów)
    • przyczyny i następstwa mody językowej,
    • potrzebne i zbędne zapożyczenia,
    • różne typy błędów leksykalnych i frazeologicznych,
    • błędy leksykalne i frazeologiczne a (celowe) naruszenie normy jako zabieg twórczy lub element rozwoju języka.

Lektura:

  • Wybrane pozycje z Lektury ogólnej, przede wszystkim: 6 (głównie s. 42-83), 10, 12, 33, 36 (hasła problemowe), 39 (hasła problemowe), 56 (hasła problemowe), 68, 75, 76, 100, 106, 125, lektury z "Grupy c".
  • Kultura języka dziś, red. W. Pisarek, H. Zgółkowa, Poznań 1995.
  • A. Markowski, Przemiany w strukturze normy współczesnej polszczyzny ogólnej, "Przegląd Humanistyczny" 1995, nr 5.
  • J. Porayski-Pomsta, Biedy językowe i ich rodzaje, w: Polszczyzna a/i Polacy u schyłku XX wieku, red. K. Handke, H. Dalewska-Greń, Warszawa 1994, s. 55-66.
  • J. Puzynina, O zasadach współdziałania językowego, "Prace Filologiczne" XXIII (1986), s. 61-66.
  • B. Walczak, Przegląd kryteriów poprawności językowej, "Poradnik Językowy" 1995, z. 9-10.
  • E. Wierzbicka, Wolność języka czy wolność w języku?, "Przegląd Humanistyczny" 1984, nr 11-12, s. 81-86.
  • A. Zaręba, Innowacje a norma językowa, "Język Polski" LXVIII (1988), z. 1, s. 38-42.
  • oraz stałe działy czasopism językoznawczych poświęcone zagadnieniom poprawnościowym: Objaśnienia wyrazów i zwrotów w "Poradniku Językowym" i Ze zjawisk współczesnego języka w "Języku Polskim".

Ponadto do zagadnienia a):

  • H. Jadacka, Próba określenia normy składniowej dotyczącej użycia imiesłowowego równoważnika zdania, w: Polszczyzna a/i Polacy u schyłku XX wieku, red. K. Randkę, H. Dalewska-Greń, Warszawa 1994, s. 97-112.
  • T. Karpowicz, Próba określenia normy składniowej dotyczącej użycia liczebników zbiorowych, w: Polszczyzna a/i Polacy u schyłku XX wieku, red. K. Handke, H. Dalewska-Greń, Warszawa 1994, s. 113-122.
  • B. Kreja, Językowe i pozajęzykowe przyczyny nieodmienności polskich nazwisk, Język Polski" LXXV (1995), z. 1, s. 12-23.

Ponadto do zagadnienia b):

  • S. Baba, J. Liberek, Zmiany znaczeń frazeologizmów, w: Język a współczesne społeczeństwo polskie, red. Z. Zagórski, Poznań 1994.
  • K. Mosiołek-Kłosińska, O zakłóceniach łączliwości systemowej wyrazów. Zakłócenie łączliwości a błąd semantyczny, "Poradnik Językowy" 1997, z. 3, s. 6-21.
  • H. Satkiewicz, Zmiany w zasobie leksykalnym najnowszej polszczyzny, w: Uwarunkowania i przyczyny zmian językowych, Warszawa 1994.
  • E. Sękowska, Funkcjonowanie nowszych zapożyczeń angielskich we współczesnej polszczyźnie, "Poradnik Językowy" 1993, z. 5, s. 242-248.
  • K. Waszakowa, Tendencje rozwojowe w słowotwórstwie polszczyzny końca XX wieku, w: Przemiany współczesnej polszczyzny, Opole 1994.