XL OLiJP – Temat 5

O tym jak się wyrazy łączą i co z tego wynika, czyli między łączliwością a frazeologią

Wykorzystując podany zestaw zagadnień i opracowań, omów ogólnie problem łączliwości leksykalno-semantycznej (część I). Na podstawie zdobytej wiedzy opracuj samodzielnie jedno z podanych zadań (część II).

Problemy:

  • typy łączliwości (leksykalno-semantyczna i składniowa; systemowa i normatywna; gdzie przebiegają granice między różnymi typami łączliwości?
  • istota łączliwości leksykalno-semantycznej (czym jest łączliwość?, jak się ją opisuje?; czy łączliwość zawsze zależy od znaczenia wyrazu?; jaka jest rola zwyczaju językowego w kształtowaniu się łączliwości?)
  • normatywny opis łączliwości (gdzie go można znaleźć?, komu i czemu służy?)
  • rola łączliwości leksykalno-semantycznej w klasyfikacji związków wyrazowych (związki stałe, łączliwe i luźne; co to jest idiom i kolokacja?)

Zadania do wyboru:

1. Zbadaj łączliwość 10 dowolnie wybranych wyrazów. Możesz (do wyboru):

  • przeprowadzić ankietę wśród uczniów swojej szkoły, wśród członków rodzinyi znajomych itp.
  • przebadać zasoby internetowe (np. za pomocą wyszukiwarki Google) albo materiał zgromadzony w korpusie PWN (http://korpus.pwn.pl/)
  • sprawdzić ich łączliwość w wybranych słownikach

Zgromadzony materiał przeanalizuj i zinterpretuj – zgodnie z pytaniami, które sobie zadasz (np.: Czy słownikowy opis łączliwości różni się od danych internetowych?, Czy młodzi ludzie inaczej łączą wyrazy niż przedstawiciele starszego pokolenia?, O czym to świadczy? itp.).

2. Ze słowników frazeologicznych wybierz 10 stałych związków frazeologicznych (nie muszą to być związki idiomatyczne) i sprawdź, jak funkcjonują w obiegu publicznym. Ustal, czy są poddawane modyfikacjom, czy też nie narusza się ich struktury. Możesz (do wyboru):

  • przeprowadzić ankietę wśród uczniów swojej szkoły, wśród członków rodzinyi znajomych itp.
  • przebadać zasoby internetowe (np. za pomocą wyszukiwarki Google) albo materiał zgromadzony w korpusie PWN (http://korpus.pwn.pl/)
  • sprawdzić ich łączliwość w wybranych słownikach

Zgromadzony materiał przeanalizuj i zinterpretuj: odpowiedz na pytanie, o czym świadczą wyniki Twoich obserwacji (jeśli dane słownikowe różnią się od tych zgromadzonych w badaniu, to czy świadczy to o zmianie normy frazeologicznej? Jeśli nie – to o czym?).

3. Łączliwość leksykalno-semantyczna daje świetne możliwości gry na znaczeniach i skojarzeniach. Korzysta z tego m.in. literatura piękna, reklama, prasa. Sięgnij do współczesnych tekstów i na podstawie 10 przykładów zaczerpniętych (do wyboru) z:

  • prozy (fragmentów jednej książki)
  • poezji (kilku wierszy jednego autora)
  • reklam
  • nagłówków /tytułów prasowych

Pokaż, jak te możliwości są wykorzystywane. (Aby analiza była pełniejsza, warto porównać łączliwość wybranych przykładów z opisem normy językowej w słownikach języka polskiego i poprawnej polszczyzny).

Należy unikać omawiania przykładów analizowanych w opracowaniach.

Literatura

Słowniki:

  • Mirosław Bańko, Słownik dobrego stylu, WN PWN, Warszawa 2006
  • Andrzej Dąbrówka, Ewa Geller, Ryszard Turczyn, Słownik synonimów, MCR, Warszawa 1993
  • Katarzyna Mosiołek-Kłosińska, Anna Ciesielska, W kilku słowach: słownik frazeologiczny języka polskiego, Wydawnictwa Szkolne PWN, Warszawa 2001
  • Piotr Müldner-Nieckowski, Wielki słownik frazeologiczny języka polskiego, Świat Książki, Warszawa 2003
  • Stanisław Skorupka, Słownik frazeologiczny języka polskiego, t. 1-2, Wiedza Powszechna, Warszawa 1974
  • Inny słownik języka polskiego, red. Mirosław Bańko, t. 1-2, WN PWN, Warszawa 2000
  • Słownik współczesnego języka polskiego, red. Bogusław Dunaj, Wilga, Warszawa 1996
  • Uniwersalny słownik języka polskiego, red. Stanisław Dubisz, WN PWN, Warszawa 2003
  • Wielki słownik poprawnej polszczyzny, red. Andrzej Markowski, WN PWN, Warszawa 2004

Pozostałe opracowania:

  • Mirosław Bańko, O tzw. prozodii semantycznej i jej opisie w słownikach [w:] Nowe studia leksykograficzne 2, Wyd. IJP PAN, Kraków 2008
  • Stanisław Bąba, Innowacje frazeologiczne współczesnej polszczyzny, Wydawnictwo UAM, Poznań 1989
  • Jerzy Bralczyk, Język na sprzedaż, Gdańskie Wydawnictwo Psychologiczne, Gdańsk 2004
  • Danuta Buttler, Pojęcie wariantów frazeologicznych [w:] Stałość i zmienność związków frazeologicznych, red. Andrzej Maria Lewicki, Wydawnictwo UMCS, Lublin 1982
  • Danuta Buttler, Zagadnienia normatywne związane z syntagmatycznym doborem elementów leksykalnych [w:] Danuta Buttler,Halina Kurkowska,Halina Satkiewicz, Kultura języka polskiego, t. II, PWN, Warszawa 1982.
  • Piotr Fliciński, Frazeologia w Wielkim słowniku języka polskiego a zasób związków idiomatycznych współczesnej polszczyzny [w:] Nowe studia leksykograficzne 2, Wyd. IJP PAN, Kraków 2008
  • Bartłomiej Guz, Język wchodzi w grę – o grach językowych na przykładzie sloganów reklamowych, nagłówków prasowych i tekstów graffiti, "Poradnik Językowy" 2001, z. 10
  • Jolanta Ignatowicz-Skowrońska, Związki frazeologiczne w reklamie prasowej [w:] Polszczyzna a/i Polacy u schyłku XX wieku, red. Kwiryna Handke i Hanna Dalewska-Greń, Slawistyczny Ośrodek Wydawniczy, Warszawa 1994
  • Jacek Kołodziej, Reklama: gra słowami, "Zeszyty Prasoznawcze" 1993, z. 3-4
  • Emilia Kozarzewska, O pewnych typach werbalnych związków wyrazowych [w:] Stałość i zmienność związków frazeologicznych, red. Andrzej Maria Lewicki, Wydawnictwo UMCS, Lublin 1982
  • Andrzej Maria Lewicki, Anna Pajdzińska, Frazeologia [w:] Współczesny język polski, red. J. Bartmiński, Wydawnictwo UMCS, Lublin 2001
  • Andrzej Maria Lewicki, Frazeologizmy w sloganach reklamowych [w:] Kreowanie świata w tekstach, red. Andrzej Maria Lewicki i Ryszard Tokarski, Wydawnictwo UMCS, Lublin 1995
  • Andrzej Maria Lewicki, Problemy metodologiczne wariantywności związków frazeologicznych [w:] Stałość i zmienność związków frazeologicznych, red. tenże, Wydawnictwo UMCS, Lublin 1982
  • Andrzej Markowski, Łączliwość wyrazów, jej typy i kwestie normatywne z nią związane [w:] tegoż Kultura języka polskiego. Teoria. Zagadnienia leksykalne, WN PWN, Warszawa 2006
  • Katarzyna Mosiołek-Kłosińska, O zakłóceniach łączliwości systemowej wyrazów. Zakłócenie łączliwości a błąd semantyczny, "Poradnik Językowy" 1997, z. 3
  • Katarzyna Mosiołek-Kłosińska, Zakłócenie łączliwości normatywnej wyrazów jako przejaw działania tendencji do usuwania wyjątków, "Poradnik Językowy" 1997, z. 6
  • Anna Pajdzińska, Frazeologizmy jako tworzywo współczesnej poezji, Oficyna Wydawnicza LEKSEM, Łask 2005
  • Anna Pajdzińska, Studia frazeologiczne, Oficyna Wydawnicza LEKSEM, Łask 2006(szczególnie artykuły: Szeregi wariantów a mechanizmy łączliwości frazeologicznej; Elementy motywujące znaczenie w składzie związków frazeologicznych; Łączliwość wyrazów a językowy obraz świata; Frazeologizmy w walce z "określoną epoką")
  • Edyta Pałuszyńska, Nagłówki w "Gazecie Wyborczej", Piktor, Łódź 2006
  • Walery Pisarek, Poznać prasę po nagłówkach!, Ośrodek Badań Prasoznawczych RSW "Prasa", Kraków 1967
  • Renata Przybylska, Z problemów słownikowego opisu łączliwości rzeczownika [w:] Nowe studia leksykograficzne, Wyd. IJP PAN, Kraków 2007
  • Katarzyna Węgrzynek, Związki frazeologiczne w Wielkim słowniku języka polskiego [w:] Nowe studia leksykograficzne, Wyd. IJP PAN, Kraków 2007