Niezbędnik – Prawa uczniów

§ Prawo do informacji

* Masz prawo wiedzieć, jakie prawa Ci przysługują i jakie środki możesz wykorzystać, gdy te prawa są naruszane. Władze szkoły mają obowiązek dostarczenia uczniom informacji na ten temat. * Masz prawo być informowany z różnych źródeł wyrażających różne koncepcje filozoficzne i światopoglądy. Taka informacja nie może podlegać cenzurze chyba, że np. ze względu na wiek czy zdolności percepcyjne. * Masz prawo do informacji dotyczących Ciebie, np. o ocenach, karach i nagrodach.

Pamiętaj, że: to i każde z praw opisanych niżej może zostać ograniczone ze względu np. na ochronę bezpieczeństwa i porządku publicznego, zdrowia i moralności, praw i wolności innych osób.

W praktyce:

• Dyrektor szkoły musi zapewnić uczniom możliwość zapoznania się ze statutem. To dokument jawny.
• Szkoła powinna Cię informować o każdej decyzji w Twojej sprawie, np. o przeniesieniu do innej klasy.
• Na Twoją lub rodziców prośbę wystawiona ocena powinna być krótko uzasadniona.
• Masz prawo wiedzieć, jaka będzie ocena okresowa i roczna.
• Masz prawo poznać kryteria oceniania zachowania oraz wiedzieć, jakie są możliwości odwołania od ustalonej oceny, poprawienia jej lub przystąpienia do egzaminu poprawkowego.

§ Prawo do nauki

* Zgodnie z Konstytucją RP: "Każdy ma prawo do nauki. Nauka do 18. roku życia jest obowiązkowa (...). Państwo zobowiązane jest do tego, aby nauczanie podstawowe było bezpłatne."

W praktyce:

• Masz swobodny dostęp do lekcji. Zakazane jest ograniczanie tego prawa, np. wyproszenie Cię z klasy lub niewpuszczenie do sali lekcyjnej z jakiegokolwiek powodu.
• Masz prawo do pomocy w nauce, także do pomocy psychologiczno-pedagogicznej, np. do zajęć wyrównawczych.
• Jeśli jesteś zdolny, po spełnieniu określonych warunków masz prawo do indywidualnego programu nauki.
• Nikt nie może Ci zabronić zapisania się do organizacji działających na terenie szkoły.

§ Wolność religii lub przekonań

* To możliwość uzewnętrzniania (lub nieujawniania) przekonań religijnych i światopoglądowych. * Chodzi też o równe traktowanie niezależnie od wyznawanej religii i światopoglądu i tolerancję wobec mniejszości religijnej, kulturowej oraz etnicznej. * W myśl standardów międzynarodowych dziecko ma prawo do wolności myśli, sumienia i wyznania, ale rodzice mają prawo ukierunkowania dziecka i pieczy nad korzystaniem z tej wolności.

W praktyce:

• Uczniowie mogą uczestniczyć w lekcjach religii lub etyki. Lekcje organizuje szkoła na życzenie rodziców lub uczniów (w szkołach średnich uczniowie pełnoletni sami decydując udziale w nich). Ocena z religii lub etyki to ocena z przedmiotu nadobowiązkowego. Jest umieszczona na świadectwie, ale nie ma wpływu na promocję do następnej klasy i nie liczy się do średniej. Za to, że się nie chodzi na religię lub etykę, nie można być dyskryminowanym przez kogokolwiek.
• Masz prawo chodzić na lekcje religii. Dla osób, które nie chcą w nich uczestniczyć, szkoła organizuje lekcje etyki.
• Nie można Cię zmusić do uczestniczenia w obrzędach religijnych. Nie można Ci tego również zabronić.

§ Wolność wypowiedzi i opinii

* To wolność posiadania i głoszenia bez przeszkód własnych poglądów na każdy temat i w dowolnej formie.

W praktyce:

• Masz prawo do wypowiadania opinii o programach i metodach nauczania, sprawach ważnych dla szkoły.
• Możesz wyrazić opinię i przedstawić stanowiska we własnej sprawie (np. konflikt) lub w sprawie dotyczącej kolegi.
• O ile nie narusza to dobra innych, możesz wygłaszać kontrowersyjne poglądy i opinie niezgodne z kanonem nauczania, np. wypowiadać sądy o bohaterach historycznych, literackich. Jednak to nie zwalnia Cię od znajomości materiału nauczania.
• Poglądy kontrowersyjne lub niezgodne z poglądami nauczyciela nie mogą mieć wpływu na okresowe oceny merytoryczne.
• Masz prawo przedstawić radzie szkoły, radzie pedagogicznej oraz dyrektorowi wnioski i opinie we wszystkich sprawach szkoły, także te dotyczące podstawowych praw uczniów.

§ Wolność od przemocy fizycznej i psychicznej

* To zakaz stosowania jakichkolwiek form przemocy fizycznej (gwarancja nietykalności cielesnej) i nakaz poszanowania Twojej godności (m.in. zakaz obrażania, poniżania, wyśmiewania, stosowania presji psychicznej).

Uwaga! Nie dotyczy to np. sytuacji wy mierzenia klapsa przez rodzica, jeżeli mieści się to w granicach tzw. dopuszczalnego karcenia i nie ma znamion bicia czy znęcania się (odpowiednie sankcje w kodeksie karnym).

W praktyce:

• Szkoła musi cię chronić przed wszelkimi formami przemocy fizycznej bądź psychicznej.
• Nauczyciel nie może zwracać się do ciebie w sposób obraźliwy.
• Kary stosowane w szkole muszą być zapisane w statucie szkoły i nie mogą naruszać nietykalności osobistej oraz godności ucznia.
• Masz prawo być jednakowo oceniany i traktowany bez względu na wygląd, status rodzinny, społeczny czy status ucznia (łatka dobry – słaby). Musisz być jednakowo traktowany w sytuacji konfliktu (np. nauczyciel – uczeń). Masz zawsze prawo dowieść swoich racji.

§ Prawo do ochrony prywatności

* Masz prawo do tajemnicy życia prywatnego i rodzinnego.

W praktyce:

• Szkoła musi wiedzieć o uczniu (np. o sytuacji materialnej) tylko tyle, ile uczeń i rodzice chcą o tym powiedzieć. Ani wychowawcy, ani innym pracownikom szkoły nie wolno rozpowszechniać: informacji o twoim życiu prywatnym (np. sytuacji materialnej, stanie zdrowia, wynikach testów psychologicznych) oraz twojej rodziny (wykształcenie rodziców, problemy, np. alkoholizm, rozwód itd.).
• Nauczyciel nie może zdradzić tajemnicy korespondencji.

§ Prawo do ochrony zdrowia

* Chodzi o higieniczne warunki nauki oraz prawo do odpoczynku, czasu wolnego, rozrywki i zabawy.

W praktyce:

• Plan lekcji powinien uwzględniać: równomierne rozłożenie zajęć w tygodniu, różnorodność zajęć w każdym dniu, niełączenie w kilkugodzinne bloki zajęć z tego samego przedmiotu, z wyjątkiem przedmiotów, których program tego wymaga.
• W klasie powinna być odpowiednia temperatura – minimalna to +15 st. C. Jeżeli dyrektor szkoły nie może jej zapewnić, musi zawiesić czasowo zajęcia.

§ Prawo do odpowiedniego standardu życia

* Jeżeli jesteś w trudnej sytuacji materialnej, masz prawo do pomocy.

W praktyce:

• Pieniądze na ten cel powinien zapewnić organ prowadzący szkołę, np. samorząd.
• Masz prawo do: stypendium socjalnego, zakwaterowania w internacie lub bursie, posiłków w stołówce i do zasiłków losowych.
• Jeżeli jesteś zdolny, masz prawo do stypendium za wyniki w nauce.

§ Prawa proceduralne

* To możliwość dochodzenia swoich praw, czyli m.in. możliwość obrony. * Szkoła musi mieć jasne procedury odwołania od decyzji nauczyciela, dyrektora, rady pedagogicznej. W prawie oświatowym nie ma jednolitego systemu ochrony praw uczniów, dlatego każda szkoła ustala własne zasady.

W praktyce:

• Niedopuszczalne jest stosowanie kar niezapisanych w statucie oraz kar, które w momencie dokonania przewinienia nie były w nim umieszczone.
• Wymierzenie kary bez dania uczniowi możliwości obrony narusza prawa do obrony i może być podstawą do uchylenia kary.
• W statucie szkoły musi być droga prawna odwołania się od wymierzonej kary.
• W przypadku łamania twoich praw z pomocą rodziców możesz odwołać się od krzywdzącej ciebie decyzji do organu prowadzącego szkołę (np. samorządu) lub nadzorującego (kuratorium, ministerstwo), a także do sądu (np. skreślenie ucznia z listy jest decyzją administracyjną i przysługuje ci skarga do NSA po ewentualnym negatywnym rozpatrzeniu skargi przez organ nadzorujący, aczkolwiek uczniów objętych obowiązkiem szkolnym lub nauki można jedynie przenieść do innej szkoły).
• Możesz też zwrócić się o pomoc do rzecznika praw obywatelskich lub rzecznika praw dziecka.

Opr.: Marek Kozubal. Konsultacja: Magdalena Wantoła, Rzecznik praw ucznia, Kuratorium Oświaty w Warszawie.

Korzystałem m.in. z "Prawa ucznia w szkole. Raport z badań", opr. Elżbieta Czyż, Helsińska Fundacja Praw Człowieka; Elżbieta Czyż, Jolanta Szymańczyk, Magdalena Wardyńska "Raport: Prawa ucznia w statutach szkolnych. Analiza wybranych statutów publicznych szkół podstawowych i publicznych gimnazjów", Helsińska Fundacja Praw Człowieka.

Co może się znaleźć w statucie szkoły.
Przykłady:

* Prawo do nieprzygotowania do lekcji dwa razy w półroczu. * Prawo do zwolnienia z pisemnych wypracowań na czas ferii, przerw świątecznych, sobót i niedziel.* Prawo do zgłoszenia dwukrotnie w semestrze nieprzygotowania do lekcji.* Prawo do jednokrotnej próby poprawienia oceny negatywnej z pracy klasowej, sprawdzianu.* Prawo do ograniczonej liczby sprawdzianów w tygodniu. * Prawo do uniknięcia odpytywania w określony dzień.

Źródło: "Gazeta Wyborcza", 2002(226)