XL OLiJP – Temat 3

Miasto w literaturze polskiej XIX i XX wieku

Na podstawie proponowanych poniżej zagadnień sproblematyzuj temat i omów go, odwołując się do wybranych tekstów literackich oraz opracowań.

Proponowane zagadnienia:

  • Człowiek w przestrzeni miejskiej (psychologiczne, socjologiczne, ekonomiczne aspekty życia w wielkim mieście, mnogość bodźców wzrokowych i dźwiękowych, zwiększenie tempa życia, anonimowość, wpływ procesów urbanizacji na życie mieszkańców)
  • Sprzeczne postawy wobec miasta. Pochwała postępu, zachwyt nowymi możliwościami czy lęk przed alienacją, samotnością w tłumie, rozpadem więzi międzyludzkich?
  • Opozycja miasto-wieś (miasto widziane z perspektywy wsi, opozycja cywilizacja-natura, stosunek mieszkańców miasta do natury)
  • Antyurbanizm (przyczyny, przejawy, specyfika polskiego antyurbanizmu)
  • Sposoby opisywania miasta (np. konwencja naturalistyczna, konwencja oniryczna)
  • Flâneur – zakochany w mieście spacerowicz, obserwator życia (flâneur jako typ artysty i bohatera literackiego, zmiana oglądu miasta: od statycznego ujęcia panoramicznego do dynamicznego postrzegania w ruchu)
  • Kobiety w mieście (jak płeć warunkuje funkcjonowanie w miejskiej przestrzeni, rozwój miasta a proces emancypacji kobiet, zagrożenia i szanse dla mieszkanek wielkich miast, kobiety w przestrzeni prywatnej i publicznej)
  • Mniejszości narodowe w mieście (jak bycie obcym, innym warunkuje funkcjonowanie w miejskiej przestrzeni)
  • Na marginesach miasta. Peryferia, przedmieścia, dzielnice nędzy (sposób przedstawiania tych obszarów i bohaterów z nizin społecznych, literatura zaangażowana)
  • Obraz sfery mieszczańskiej (mieszczańska kamienica, mieszczański styl życia, krytyka konwenansów)
  • Alegorie, symbole i mity związane z przestrzenią miejską (np. miasto jako moloch, jako labirynt)
  • Miasto a historia i polityka (jak odciskają na przestrzeni miejskiej swoje piętno wydarzenia historyczne i kolejne epoki, np. zabory, odzyskanie niepodległości, czas socjalizmu)
  • Miasto i jego magiczne miejsca (specyficzne miejskie przestrzenie, np. parki, bazary, sklepy, kawiarnie).

Teksty literackie:

  • W. Berent, Próchno
  • M. Białoszewski, Szumy, zlepy, ciągi
  • P. Gojawiczyńska, Dziewczęta z Nowolipek oraz Rajska jabłoń
  • S. Grzesiuk, Boso, ale w ostrogach
  • T. Konwicki, Mała apokalipsa oraz Wniebowstąpienie
  • A. Kowalska, Pestka
  • M. Kuncewiczowa, Dyliżans warszawski
  • Niepiękne dzielnice. Reportaże o międzywojennej Warszawie, wybór i oprac. J. Dąbrowski i J. Koskowski
  • E. Orzeszkowa, Marta
  • B. Prus, Lalka oraz Kroniki (wybór)
  • Przedmieście, Zespół Literacki "Przedmieście"
  • W. S. Reymont, Ziemia obiecana
  • I. B. Singer, Szosza, przeł. Sz. Sal oraz Szumowiny, przeł. Ł. Nicpan
  • L. Tyrmand, Zły
  • G. Zapolska, Córka Tuśki, Janka oraz Kaśka Kariatyda
  • S. Żeromski, Ludzie bezdomni

Autor pracy może zaproponować i omówić wybrane przez siebie teksty literackie dotyczące jego własnego miasta.

Literatura przedmiotu:

Opracowania:

  • J. Bachórz, Oswajanie miasta, "Przegląd Humanistyczny" 1992, nr 6
  • Ch. Baudelaire, Malarz życia nowoczesnego, przeł. J. Guze, przedmowa Cz. Miłosz, Gdańsk 1998 lub [w:] tegoż, Ch. Baudelaire, Rozmaitości estetyczne, przeł. J. Guze, Gdańsk 2000
  • W. Benjamin, Park Centralny, Paryż II Cesarstwa według Baudelaire`a, Paryż – stolica dziewiętnastego wieku [w:] tegoż, Twórca jako wytwórca, wybór H. Orłowski, przeł. H. Orłowski i J. Sikorski, Poznań 1975 lub [w:] tegoż, Anioł historii, Eseje, szkice, fragmenty, wybór i oprac. H. Orłowski, przeł. K. Krzemieniowa, H. Orłowski i J. Sikorski, Poznań 1996
  • J. Detko, Warszawa naturalistów, Warszawa 1980
  • Formy estetyzacji przestrzeni publicznej, red. J. S. Wojciechowski i A. Zeidler-Janiszewska, Warszawa 1998
  • M. Głowiński, Labirynt, przestrzeń obcości [w:] tegoż, Mity przebrane, Kraków 1994
  • W. Gutowski, Symbolika urbanistyczna w literaturze polskiego modernizmu [w:] tegoż, Mit-Eros-Sacrum. Sytuacje młodopolskie, Bydgoszcz 1999
  • I. Maciejewska, Wielkie miasto w prozie okresu Młodej Polski a problemy naturalizmu [w:] Problemy literatury polskiej okresu pozytywizmu, seria 3, red. E. Jankowski i J. Saloni-Kulczycka, Wrocław-Warszawa-Kraków-Gdańsk-Łódź 1984
  • Miasto-Kultura-Literatura. Wiek XIX, red. J. Data, Gdańsk 1993
  • Mieszczaństwo i mieszczańskość w literaturze polskiej drugiej połowy XIX wieku, red. E. Ihnatowicz, Warszawa 2000
  • Cz. Miłosz, Legenda miasta-potwora [w:] tegoż, Prywatne obowiązki, Olsztyn 1990
  • E. Paczoska, "Lalka" czyli rozpad świata, Białystok 1995 lub Warszawa 2008
  • Pisanie miasta – czytanie miasta, red. A. Zeidler-Janiszewska, Poznań 1997
  • Pisarze Młodej Polski i Warszawa, red. D. Knysz- Tomaszewska, R. Taborski i J. Zacharska, Warszawa 1998
  • M. Popiel, Od topografii do przestrzeni mitycznej. Analiza przestrzeni w "Ziemi obiecanej" Reymonta, "Pamiętnik Literacki" 1979, z. 4
  • Przestrzeń, filozofia i architektura. Osiem rozmów o poznawaniu, produkowaniu i konsumowaniu przestrzeni, red. E. Rewers, Poznań 1999
  • E. Rewers, Post-polis. Wstęp do filozofii ponowoczesnego miasta, Kraków 2005
  • E. Rybicka, Modernizowanie miasta. Zarys problematyki urbanistycznej w nowoczesnej literaturze polskiej, Kraków 2003
  • G. Simmel, Mentalność mieszkańców wielkich miast [w:] tegoż, Socjologia, przeł.M. Łukasiewicz, Warszawa 2005
  • Słownik literatury polskiej XIX wieku, red. J. Bachórz i A. Kowalczykowa, Wrocław 1997, hasło "Miasto"
  • Słownik literatury polskiej XX wieku, red. A. Brodzka i inni, Wrocław 1993, hasło "Urbanizm, antyurbanizm"
  • W. Toporow, Miasto i mit, przeł. B. Żyłko, Gdańsk 2000
  • A. Wallis, Koncepcja miasta i kryzys miasta [w:] Problemy wiedzy o kulturze, red. A. Brodzka, M. Hopfinger i J. Lalewicz, Wrocław 1986
  • Warszawa pozytywistów, red. J. Kulczycka-Saloni i E. Ihnatowicz, Warszawa 1992
  • M. Zielińska, Warszawa – dziwne miasto, Warszawa 1995