Kultura języka

  1. Świadoma działalność zmierzająca do udoskonalenia języka i rozwinięcia umiejętności poprawnego i sprawnego posługiwania się nim.
  2. Stopień umiejętności poprawnego i sprawnego używania języka przez jednostkę lub grupę społeczną. Podstawę kultury języka (w obu znaczeniach) stanowi wiedza o jego budowie gramatycznej i słownictwie, o zróżnicowaniu środków językowych i możliwościach ich właściwego stosowania oraz wrażliwość na estetyczny kształt wypowiedzi. Opanowanie tej wiedzy i wyrobienie wrażliwości językowej ułatwia wyrażanie myśli w sposób jasny, dokładny i piękny, zapewnia skuteczne porozumienie z innymi.

Kompetencja językowa
- zdolność do posługiwania się językiem.

Przez zdolność posługiwania się językiem rozumie się nie tylko umiejętność tworzenia i rozumienia tekstów (komunikatów) w tym języku, ale również umiejętność odróżniania tekstów zbudowanych poprawnie (tzn. zgodnie z aktualną normą) od zbudowanych błędnie. Ta ostatnia umiejętność tradycyjnie nazywa się poczuciem językowym. Niekiedy w ogóle utożsamia się to tradycyjne pojęcie z pojęciem kompetencji językowej.

Na kompetencję językową składa się ogół wyobrażeń znaków i modeli językowych tkwiących w świadomości ludzkiej. W (-) komunikacji językowej ta psychiczna znajomość języka wraz z pozajęzykowymi czynnościami nadawczymi (gest, mimika) realizuje się w postaci tekstów. Na kompetencję językową składa się wiele kompetencji cząstkowych, np. kompetencja mówienia, pisania, słuchania, czytania oraz znajomość poszczególnych odmian języka. Językowy rozwój człowieka polega na nabywaniu coraz to nowych kompetencji językowych cząstkowych i ich doskonaleniu.

Norma językowa
- społecznie utrwalony i aprobowany w danym okresie zbiór środków danego języka (fonemów, morfemów, wyrazów słownikowych, związków frazeologicznych) oraz reguł ich łączenia (stosowania).

W skład normy językowej wchodzi niewielka część środków możliwych do utworzenia w danym języku. Na przykład w języku polskim formy dopełniacza l.poj. rzeczowników rodzaju męskonieżywotnego tworzy się za pomocą końcówek -a i -u. Jednak w wypadku konkretnych rzeczowników najczęściej możliwa jest tylko jedna z nich: mówi się tego kubka (ale już nie tego kubku), chociaż tego pasztetu (ale już nie tego paszteta). Decyduje o tym nie system języka, ale właśnie norma – utrwalony zwyczaj społeczny.

Niekiedy terminowi temu nadaje się znaczenie węższe, ograniczając jego zakres do tych środków i reguł językowych, które są opisane i zaaprobowane przez językoznawców (np. w słownikach poprawnościowych i w poradnikach). Temu drugiemu znaczeniu w językoznawstwie odpowiada termin norma skodyfikowana.

Poprawność językowa
- używanie języka (wyrazów i form gramatycznych) zgodnie z obowiązującą w danym okresie i w danym środowisku normą językową; unikanie błędów językowych.

Źródło: Słownik gramatyki języka polskiego, pod red. W. Gruszczyńskiego, J. Bralczyka, Warszawa 2002.