Błędy w wypracowaniach nowego typu

  1. Błędy w rozumieniu tematu
    1. Wybieranie tematu przede wszystkim na podstawie nazwiska twórcy lub tytułu utworu bez zwracania uwagi na problem. Pisanie później o tym, co się wie na temat danego twórcy czy utworu i pomijanie – najczęściej nierozpoznanego – problemu.
    2. Pisanie bez związku (!) z problemem zawartym w temacie w fałszywym przeświadczeniu dobrze wykonanej pracy – to częsty przypadek.
  2. Błędy wstępu
    1. Rozpisywanie się o autorze i jego biografii, podawanie niepotrzebnych szczegółów dotyczących jego twórczości – niezwiązanych (!) z tematem wypracowania.
    2. Ogólnikowe rozpisywanie się nt. epoki historycznoliterackiej, w której tworzył autor, bez selekcji materiału bezpośrednio (!) związanego z analizowanym tematem.
    3. Krótkie, szablonowe zdania np. nt. autora lub jego utworu – a więc 1) krótkość wstępu; 2) brak jakiegokolwiek sproblematyzowania tematu, tzn. m.in. brak określenia celu pisanej wypowiedzi.
  3. Błędy rozwinięcia – wynikają z nierozumienia/nierozróżniania analizy i interpretacji.
    1. Brak interpretacji podanego fragmentu lub fragmentów. Zamiast tego pisanie ogólnie o utworze na podstawie zapamiętanych wiadomości. Jeśli utwór jest powieścią, następuje np. streszczenie losów bohatera, przy czym przywoływane wydarzenia nie są selekcjonowane w związku z tematem wypracowania. W przypadku wierszy zdarza się natomiast pisanie o swoich ogólnych odczuciach związanych z tekstem. Generalnie zamiast uporządkowanej i zaplanowanej analizy i interpretacji mamy swobodną prezentację mniej lub bardziej luźnych skojarzeń. Jeżeli już trafi się jakiś element interpretacji, ma on charakter bardziej intuicyjny niż świadomy.
    2. Mylenie parafrazowania i/lub streszczania z interpretacją. Uczeń własnymi słowami przedstawia dosłowne treści obecne w podanym fragmencie, ma więc poczucie, że interpretuje tekst. Tak jednak nie jest, ponieważ po przedstawieniu treści nie następują wnioski (!), a więc brakuje odpowiedzi na pytania typu: co z tego wynika? dlaczego tak a nie inaczej – autor coś przedstawił? bohater się zachował? ukształtowany został wiersz (obraz)? itd. Poprzestawanie na parafrazowaniu i/lub streszczaniu świadczy o trudnościach z właściwym sproblematyzowaniem tekstu, czyli odpowiedzią na pytania: jaki problem postawiony został w temacie wypracowania? o czym w związku z tematem mam pisać?
    3. Niesfunkcjonalizowana analiza,czyli poprzestawanie na opisie zauważonych w tekście cech formalnych (środków stylistycznych, cech stylu) bez próby ich funkcjonalizacji (tzn. określenia celu ich występowania); to samo dotyczy płaszczyzny treści: dostrzega się występujące w tekście elementy tła wydarzeń, zachowań postaci, elementy monologu lirycznego czy obrazu poetyckiego – ale nie odczytuje się ich sensu.
    4. Jednostronność i/lub powierzchowność odczytania, czyli skupienie się na jednym aspekcie analizy czy interpretacji. Np. w przypadku utworu lirycznego powtarzanie we wstępie, rozwinięciu i zakończeniu uwag dotyczących stylu utworu; przy czym kolejne powtórzenia niczego nowego nie wnoszą. W przypadku utworów epickich i dramatycznych wybiórcze analizowanie podanych fragmentów, pomijanie znaczących szczegółów przedstawionych sytuacji (np. znaczące gesty postaci, wypowiedzi, przedmioty itd.).
    5. Brak wniosków z analizy fragmentów oraz z odniesienia fragmentów do problematyki całości utworów.
    6. Niezrozumienie i/lub niestosowanie terminów i kategorii analityczno-interpretacyjnych oraz historycznoliterackich.
  4. Błędy zakończenia
    1. Skrótowe zakończenie, w którym brak uogólnienia rozważań albo chociaż rekapitulacji (zebrania w zmienionej zwykle formie) wniosków.
    2. Zakończenie, w którym piszący skupia się w przeważającej mierze na swoich odczuciach lub schematycznym odniesieniu omawianego problemu do współczesności.
    3. Jednoaspektowe zakończenie pomijające zróżnicowanie problemowe analizowanego tekstu.
    4. Zakończenie powtarzające dosłownie lub w lekko zmienionej formie wcześniejsze spostrzeżenia.
    5. Brak wniosków i uogólnień dotyczących całości (!) problemu zawartego w temacie; brak wniosków wynikających z przywołania innych kontekstów: historycznoliterackiego, estetycznego, filozoficznego itp.

Opracowanie: R. Bednarz. Uwagi: D. Paszkowska.