Taksonomia celów nauczania i wychowania

Cele nauczania

Poziom I. Zapamiętanie wiadomościKategoria
Wiadomości mogą dotyczyć terminologii, faktów, praw i teorii naukowych, konwencji klasyfikacji, kryteriów oceny, zasad działania, procedur i algorytmów, mnetodologii badań. W każdym przypadku uczeń uzyskuje gotową wiedzę, wymagającą co najwyżej pewnego przegrupowania dla powiązania z wiedzą poprzednio uzyskaną. Wiadomości są zapamiętane, gdy uczęń jest w stanie odszukać je w pamięci, sprawdzić kompletność i ewentualnie uzupełnić, przedstawić w formie ustnej lub pisemnej albo też wykorzystać w praktycznym działaniu.
Na szczególną uwagę zasługują wiadomości dotyczące sposobów działania, tj. rozpoznawania sytuacji, formułowania planu działania, modyfikacji działania stosowanie do okoliczności, oceny wyników działania. Uczeń powinien nam powiedzieć lub pokazać, "jak to zrobić", ale niekoniecznie musi umieć wykonać daną czynność. Tego rodzaju wiadomości praktyczne rzadko są zawarte w podręcznikach. Zdobywa się je przez przekaz ustny i przez obserwację czyjegoś lub własnego działania.		 A
Poziom I. Zrozumienie wiadomościKategoria
Kategoria ta obejumuje elementarny poziom zrozumienia wiadomości, pozwalający na operowanie wiadomością w zakresie uznanym za niezbędny na danym szczeblu nauczania przedmiotu. Główne rodzaje wymaganych operacji są następujące:
  1. Tłumaczenie, polegające na przedstawieniu wiadomości "swoimi słowami" lub w innej formie, niż były podane (słownej, symbolicznej, garficznej, ruchowej)
  2. Interpretacja, polegająca na syntetycznym ujęciu (streszczeniu) danych wiadomości i porównaniu ich z innymi wiadomościami.
  3. Ekstrapolacja, polegająca na "przedłużeniu" opisu zjawiska lub ciągu wydarzeń na inne sytuacje, równoległe lub przyszłe.
Informacja, która ulega przetworzeniu w czynnościach z kategorii rozumienia wiadomości, może być pamiętana przez ucznia lub dostarczona mu na poczekaniu. Informacja o sposobie dokonywania przetwarzania musi być jednak w głównej części zapamiętana, gdyż inaczej przedłużałoby się ono ponad miarę. W tym sensie zrozumienie opiera się na zapamiętaniu i taksonomia jest hierarchiczna w zakresie dwu najniższych kategorii.		 B
Poziom II. Zastosowanie wiadomości w sytuacjach typowychKategoria
Zastosowanie wiadomości jest to osiągnięcie wyniku o bezpośrednim lub potencjalnym znaczeniu praktycznym, oparte na prawidłowym zrozumieniu sytuacji, dostępnych danych, zasad i procedur działania oraz rodzaju oczekiwanego rozwiązania. Skuteczność czynności wyraża się tu trafnością i dokładnością wyniku.
Sytuacja, w której czynność jest wykonywana, nie powinna odbiegać od sytuacji, w jakiej czynność była ćwiczona. Także wzór czynności opanowany w toku ćwiczeń nie powinien ulegać zbyt daleko idącym modyfikacjom. Nie znaczy to jednak, że zastosowanie wiadomości może ograniczać się do odtwarzania wzoru z pamięci. Czynności całkowicie nawykowe należą do najniższej kategorii celów nauczania – zapamiętania wiadomości.		 C
Poziom II. Zastosowanie wiadomości w sytuacjach problemowychKategoria
Ta najwyższa kategoria celów nauczania obejmuje złożone procesy umysłowe służące znalezieniu potrzebnego rozwiązania w sytuacji zasadniczo nowej dla ucznia. Są tu wykorzystywane wiadomości z różnych dziedzin, a powiązanie jest zawsze w pewnym stopniu twórcze.
Na zastosowanie wiadomości w sytuacjach problemowych składają się trzy główne rodzaje czynności:
  1. Analiza, polegająca na wyróżnieniu elementów i związków między elementami jakiegoś stanu rzeczy lub jakiejś wypowiedzi oraz na odtworzeniu struktury tej całości.
  2. Synteza, polegająca na zbudowaniu modelu przeanalizowanej całości, ujęciu jej właściwości w oryginalnie ustrukturowanej wypowiedzi lub zaprojektowaniu systemu szczegółowych działań.
  3. Ocena, polegająca na wartościowaniu stanu rzeczy i wyniku działań przez porównanie ich z odpowiednimi modelami oraz przez odwołanie się do właściwych kryteriów teoretycznych.
W złożonej czynności zastosowania wiadomości w sytuacjach problemowych mieści się jedna lub więcej czynności zastosowania wiadomości w sytuacji typowej. Konieczność sprowadzenia sytuacji problemowej do sytuacji typowych stanowi o różńicy między kategoriami D i C taksonomii.		 D

Zobacz: ABC metodyki – Cele nauczania.


Cele wychowania

Poziom I. Działania. Uczestnictwo w działaniuKategoria
Polega na świadomym i uważnym odbieraniu określonego rodzaju bodźców oraz wykonywaniu czynności odpowiadających przyjętej roli, jednak bez wykazywania inicjatywy. Wychowawnek ani nie unika danego rodzaju działania, ani też go nie podejumje z własnej woli, natomiast chętnie dostosowuje się do sytuacji. A
Poziom I. Działania. Podejmowanie działaniaKategoria
Polega na samorzutnym rozpoczynaniu danego rodzaju działania i wewnętrznym zaangażowaniu w wykonywanie danego rodzaju czynności. Wychowawnek nie tylko dostosowuje się do sytuacji, w jakiej się znalazł, ale i organizuje ją w pewien sposób. Jest to jednak postępowanie mało jeszcze utrwalone. B
Poziom II. Postawy. Nastawienie na działanieKategoria
Polega na konsekwentnym wykonywaniu danego rodzaju działania na skutek trwałej potrzeby wewnętrznej i dodatniego wartościowania jego wyników. Wychowanek jest zwolennikiem tego działania i zachęcda do niego innych, poglądom jego brak jednak szerszego uogólnienia i pełnej spoistości. C
Poziom II. Postawy. System działańKategoria
Polega na regulowaniu określonego typu działalności za pomocą harmonijnie uporządkowanego zbioru zasad postępowania, z którymi wychowanek identyfikuje się do tego stopnia, że można je uważać za cechy jego osobowości. Wychowanek nie zawodzi nawet w bardzo trudnych sytuacjach, a jego działania odznaczają się skutecznością oraz swoistością stylu. D

Na podstawie: Sztuka nauczania. Czynności nauczyciela, pod red. K. Kruszewskiego, Warszawa 1995, wyd. IV.