Serwis Humanistyczny "Hamlet"
Nauczyciel
Cele operacyjne
Cele operacyjne są to jasno wyrażone, zamierzone osiągnięcia uczniów. Składają się one z trzech części (składniki konstytutywne):
| Składnik | Opis | Przykład |
| 1a. Zachowanie (czynność) ucznia 1b. Treść czynności |
* opis zachowania końcowego ucznia wyrażony czasownikiem operacyjnym; * przedmiot – temat – materiał, którego działanie dotyczy |
Uczeń rozpoznaje epitety |
| 2. Warunki | * okoliczności, w jakich działanie ucznia ma mieć miejsce (dane, środki, ograniczenia) | w omówionym wierszu |
| 3. Kryterium (ilościowe lub jakościowe) | * określenie minimalnego, akceptowanego poziomu wykonania, którego spełnienie pozwoli uznać czynność za opanowaną | przynajmniej pięć |
Ad. 1ab. Opis zachowania ucznia powinien być jednoznaczny. Do tego celu służą czasowniki operacyjne. Należy unikać wyrażeń wieloznacznych, np. wiedzieć, umieć, znać, przedstawić, podać, nauczyć, zapoznać ucznia, ukształtować itp. Unikniemy wieloznaczności używając określeń: (uczeń) nazwie, rozpozna, zastosuje, naszkicuje, oceni, skoczy, doda, ułoży, zinterpretuje, wyjaśni, obliczy itp. Treść wyraża przedmiot, temat lub materiał, w stosunku do których działanie ma być wykonane.
Ad. 2. Warunki to dane, ograniczenia, okoliczności opisujące sytuację, w jakiej będzie obserwowane działanie ucznia. W przykładzie warunki określa "omówiony wiersz".
Ad. 3. Kryterium to akceptowany poziom wykonania czynności (lub najniższy próg) uznany za wystarczający. Kryteria mogą być ilościowe, np. "przynajmniej pięć". Często są jednak jakościowe, np. "bezbłędnie", "płynnie", "wyczerpująco" itp. Należy dążyć do tego, aby kryteria były jednoznaczne i umożliwiały obiektywną ocenę wykonania działania. Łatwo zauważyć, że cele operacyjne mają wiele zalet, których nie mają cele ogólne.
Cele operacyjne powinny być m.in.: odpowiednie, jednoznaczne, wykonalne, obserwowalne, mierzalne, upodmiotowione, komunikatywne, określone czasem.
Operacjonalizacja celu jest zamianą celu sformułowanego w postaci ogólnej na jeden lub więcej celów operacyjnych. W procesie tym cele kształcenia ulegają sprecyzowaniu, uszczegółowieniu i konkretyzacji, tracą przy tym swą ogólność i możliwość swobodnej interpretacji.
Procedura operacjonalizacji celów kształcenia
- Analiza znaczenia celu ogólnego. Niezbędne jest napisanie tego celu, odczytanie go i rozważenie sensu zawartych w nim wyrażeń, wyobrażenie sobie uczniów w pełni osiągających ten cel.
- Luźne zapisy celów operacyjnych. W toku "burzy mózgów" należy wynotować wszystkie zachowania, jakie cehują uczniów osiągających cel ogólny.
- Selekcja i klasyfikacja luźnych zapisów. Wybieramy zapisy dotyczące czynności ucznia, a nie jego cech osobowości. Porządkujemy te czynności według dziedzin i kategorii taksonomii celów kształcenia.
- Określenie warunków wykonywania czynności, zwanych też sytuacją odniesienia. Chodzi o sytuację (życiową, zawodową), w której uczeń będzie wykonywał daną czynność po jej opanowaniu. Opis tej sytuacji może być zawarty w celu operacyjnym.
- Określenie wymagań co do biegłości wykonywania czynności, zwanych też standardami. Wymagania dotyczyć mogą czasu wykonywania, dopuszczalnych błędów, norm jakości. Także i one mogą znaleźć się w celu operacyjnym.
- Zredagowanie celów operacyjnych. Ważne jest, by sformułowane cele były zwięzłe i jasne, co można sprawdzić przez próbę zakomunikowania ich nauczycielom.
Jeśli cel został właściwie sformułowany, można odpowiedzieć twierdząco na następujące pytania:
- czy opisuje osiągnięcia i wyniki, a nie działania, procedury czy metody?
- czy opisuje coś, co można zaprezentować i ocenić?
- czy opisuje działanie dające jakieś pozytywne rezultaty?
- czy odnosi się do umiejętności, która będzie potrzebna uczniowi w jego pracy, a nie w trakcie kursu?
- czy jest precyzyjny?
- czy może zostać osiągnięty?
- czy jest atrakcyjny?
- czy określa wynik uczenia się?
- czy sposób sformułowania celu wskazuje, w jaki sposób uczniowie powinni wykazać, że go osiągnęli?
- czy zawiera kryteria stanu rzeczy, kiedy będzie wiadomo, że cel został osiągnięty?
- czy jest prosto sformułowany?
Zobacz również: B. Niemierko, Cele kształcenia [w:] Sztuka nauczania. Czynności nauczyciela, pod red. K. Kruszewskiego, Warszawa 1995, wyd. IV.
