Kwiatki świętego Franciszka

Św. Franciszek z Asyżu (Giovanni Bernardone, ok. 1181-1226) jest jednym z największych i najbardziej popularnych świętych Kościoła. Założył trzy zakony: franciszkanów, klarysek oraz tzw. trzeci zakon dla świeckich. Zamiast zamkniętego w murach klasztornych życia ascetycznego wprowadził model wędrownego kaznodziejstwa i utrzymywania się z jałmużny (stąd nazwa "zakony żebracze"). Główne idee franciszkańskiej duchowości zakorzenione są w Ewangelii: miłość do Boga, ludzi i przyrody, wierne naśladowanie Chrystusa, dobrowolne ubóstwo, pokora, braterstwo i apostołowanie w świecie. Św. Franciszek zapoczątkował nurt reformy wewnętrznej Kościoła przez ideał jego ewangelicznego odrodzenia przy szerokim udziale ludzi świeckich. Religijność franciszkańska zrywa ze średniowieczną spekulacją rozumową, na plan pierwszy wysuwając przeżycie wewnętrzne, wyobraźnię poetycką, pogodę ducha, dobroć i radość istnienia. Głównymi tematami pobożności franciszkańskiej były wcielenie Chrystusa, Jego męka i śmierć, Eucharystia, kult maryjny i kontemplacja stworzenia. Pieśń słoneczną podyktował św. Franciszek w roku 1225, na rok przed śmiercią, całkowicie niemal niewidomy i cierpiący z powodu otrzymanych w roku 1224 na górze Alwernia stygmatów (ran ukrzyżowanego Chrystusa). Kwiatki świętego Franciszka są dziełem anonimowym, powstałym na przełomie XIII i XIV wieku. Jest to zbiór krótkich opowieści o życiu św. Franciszka i jego towarzyszy, splatających realia historyczne z elementami hagiograficznej legendy.

Tytuł Kwiatki świętego Franciszka nawiązuje do symbolicznej mowy kwiatów. Wyraz "kwiatki" użyty został zamiast wyrażeń: "cnoty franciszkańskie", "wartości określające świętość postawy franciszkańskiej". Tytuł pełni rolę poetyckiego skrótu, wskazuje na treści, które zawiera dzieło. Wyraz "kwiatki" jest zdrobnieniem wyrazu "kwiaty" i oznacza "małe, drobne kwiaty". Przypomnijmy, że Franciszek nazwał swoich współbraci "małymi braćmi", by nigdy nie zapominali o najważniejszej z cnót franciszkańskich – cnocie pokory. Nieznany autor decydując się na wyraz "kwiatki", wpisywał w metaforyczny sens tytułu franciszkańską pokorę. Tytuł wskazuje także na schemat kompozycyjny dzieła. Autor użył wyraz "kwiat" w liczbie mnogiej (kwiatki), a to oznacza "zbiór kwiatów", "bukiet". "Bukiet" zaś to łacińskie słowo florilegium, które obok greckiego odpowiednika anthologia oznaczało w literaturze określoną formę dzieła: zbiór albo wybór szczególnie ważnych i pięknych utworów. Kwiatki świętego Franciszka są zbiorem krótkich opowiadań opisujących wybrane epizody z życia Świętego i jego pierwszych towarzyszy. Florilegium (antologia) jako nazwa dzieł o określonej konwencji jest pokrewna nazwie "ogród". Wiele zbiorów w dawnej literaturze miało w tytule wyraz "ogród" lub jego synonim "wirydarz" (np. z XVI i XVII w.: Wirydarz krześcijański, Ogród lilij duchownych, Wirydarz albo Kwiatki rymów duchownych).

Każdy ogród jest miejscem ogrodzonym, zamkniętym, świadomie ukształtowanym i uporządkowanym. Takim pokazują go liczne średniowieczne obrazy. W ogrodach uprawiano pożywne warzywa, piękne kwiaty i uzdrawiające zioła. Ogród jest dziełem ogrodnika. Pierwszym ogrodnikiem był Bóg, który zaprowadził ład w kosmosie. Jego dziełem był raj. Ogrodem Chrystusa jest Kościół Św. Franciszek jest ogrodnikiem postawy franciszkańskiej. Takim jest też w Kwiatkach..., w których pielęgnuje piękne kwiaty cnót ewangelicznych, zioła pobożnych praktyk przynoszące zdrowie, plewi zaś chwasty grzechu.