Prezentacja maturalna
Prezentacja to forma zdawania wewnętrznej (ustnej) części egzaminu maturalnego począwszy od 2005 r. Przygotowanie wystąpienia wiąże się przede wszystkim z samodzielnym wyszukaniem źródeł informacji, czyli m.in. z przygotowaniem bibliografii. Jak sobie z tym poradzić?
Zrozumienie tematu
Po pierwsze należy dokładnie zanalizować wybrany temat prezentacji, np. Przedstaw renesansową koncepcję ludzkiego życia i szczęścia w wybranych utworach... Każdy temat powinien bowiem zawierać trzy elementy konstrukcyjne:
- zagadnienie opisujące treści, którymi należy się zająć w prezentacji: renesansowa koncepcja ludzkiego życia i szczęścia;
- polecenie najczęściej w formie operacyjnej, tzn. określającej zalecaną czynność: przedstaw;
- zakres materiału, z którego powinniśmy wybrać utwory czy dzieła do prezentowania: w wybranych utworach [renesansu!].
Przy sporządzaniu bibliografii najbardziej interesuje nas zakres materiału, w podanym wyżej przykładzie chodzi tu o "wybrane utwory" powstałe w epoce renesansu. Wybieramy więc te utwory, np. fragmenty "Żywota człowieka poczciwego" Reja oraz niektóre pieśni Kochanowskiego. W ten sposób określamy tzw. bibliografię podmiotową (bywa stosowana inna nazwa: bibliografia prymarna). Żeby dowiedzieć się czegoś więcej nt. wybranych utworów, należałoby zapoznać się z jakimiś kontekstami i omówieniami (komentarzami) – w tym właśnie momencie przechodzimy więc do gromadzenia bibliografii przedmiotowej (zwanej niekiedy sekundarną).
Ile pozycji nam potrzeba? Nie da się, niestety, jednoznacznie określić. Wszystko zależy tu od tematu. Ponieważ na egzaminie musimy wykazać się znajomością kontekstów, rozsądną ilością wydaje się 3-5, w tym książek, artykułów, opracowań, krótkich komentarzy itp. Jakie pozycje uwzględnić? Na pewno nie te, które mają charakter bryków, ściąg czy repetycji, tak więc większość artykułów z np. "Cogito" się nie nadaje. Wydaje się również, że podręcznik szkolny też nie jest dobrym źródłem, bo przecież zawiera wiedzę, którą i tak uczeń powinien znać, chyba że zawiera przytoczone dosyć obszernie fragmenty opracowań naukowych lub krytycznoliterackich.
Wyszukiwanie pozycji do bibliografii
Pierwszy sposób to pójście do biblioteki i przewertowanie zakładek w katalogu rzeczowym (tzn. grupującym hasła z zakresu dziedzin nauki, np. historii literatury bądź językoznawstwa) pod nazwiskiem twórcy, którego utwory wybraliśmy do omówienia. W ten sposób znajdziemy prace, które w mniejszym lub większym stopniu dotyczą przygotowywanego przez nasz zagadnienia. Na pierwszym miejscu wynotowujemy oczywiście tytuły, które wiążą się w jakiś sposób z naszym tematem (najczęściej na zakładkach znajdziemy krótką notkę informującą o zagadnieniach poruszanych w danej pracy). Następnie wypożyczamy (lub przeglądamy w czytelni) wynotowane tytuły, sprawdzając w ten sposób ich przydatność. Wystarczy, że znajdziemy w ten sposób jedną dobrą pozycję – później możemy iść już jak po sznurku. Każda bowiem dobra praca zawiera bibliografię, czyli odesłania do innych źródeł informacji, a więc nie pozostaje nic innego, jak wynotować i sprawdzić kolejną pozycję itd. itd.
Drugi sposób wymaga zdobycia porządnego wydania utworu (utworów), które wybraliśmy do omawiania (wybór, o którym mowa nie musi być zresztą ostateczny!). "Porządne" wydanie znaczy w tym wypadku wydanie krytyczne, tzn. np. z serii BN – Biblioteki Narodowej. Weźmy dla przykładu wspomniane wyżej pieśni Kochanowskiego. Żeby znaleźć wartościowe opracowania, zdobywamy wydanie pieśni Kochanowskiego z serii BN. Każda taka pozycja zawiera na początku krytyczny wstęp (omówienie prezentowanego dalej dzieła), po którym zamieszcza się bogatą zwykle bibliografię, czyli spis prac omawiających problemy związane z danym dziełem. Poza tym do wielu pozycji znajdziemy odesłania (przypisy) bezpośrednio we wprowadzającym komentarzu, którego autorami są specjaliści. Nie pozostaje więc nic innego, jak tylko przeczytać wstęp – który sam w sobie może być już pozycją w naszej bibliografii – oraz przejrzeć zamieszczoną bibliografię, a następnie wybrać kolejne pozycje do sprawdzenia. Dalej stosujemy metodę "łańcuszka", czyli od publikacji do publikacji (ale bez przesady!).
Trzeci sposób to sięgnięcie po wydawnictwa słownikowe i encyklopedyczne, np. słowniki literatury polskiej zawierające uporządkowane alfabetycznie hasłowe ujęcie humanistycznej problematyki danej epoki. Są cztery takie słowniki: Słownik literatury staropolskiej, Słownik literatury polskiego oświecenia, Słownik literatury polskiej XIX wieku i Słownik literatury polskiej XX wieku. Zdobywamy więc słownik, np. w czytelni, odnajdujemy hasło najbardziej zbliżone do naszego tematu oraz hasła pokrewne i... mamy kolejną pozycję w bibliografii, a także kolejne potencjalne opracowania, ponieważ pod każdym hasłem znajdują się listy najważniejszych opracowań związanych z danym problem. Na podobnej zasadzie powinniśmy również skorzystać ze Słownika terminów literackich. Można również zajrzeć do zestawień bibliograficznych zamieszczonych w naszym serwisie.
Dla przykładu weźmy pod uwagę temat: Wątki i motywy ludowe w literaturze polskiej. Scharakteryzuj ich funkcję w romantyzmie i Młodej Polsce – w którego realizacji niewątpliwe musimy zająć się takimi hasłami-problemami, jak "folklor" i "ludowość"... Bierzemy Słownik literatury XIX wieku, bo przecież chodzi o romantyzm i Młodą Polskę, i szukamy w spisie treści odpowiednich haseł. W tym wypadku znajdziemy: "Folklor a literatura", "Lud" oraz "Ludowość". O ile rozwinięcia tych haseł uznamy za przydatne, możemy umieścić je w bibliografii, ale co ważniejsze po każdym omówieniu znajdziemy bibliografię, z której wybieramy kolejne prace kierując się oczywiście naszym tematem, czyli między innymi zakresem materiału podmiotowego, który zamierzamy zaprezentować.
Adres bibliograficzny
Adres bibliograficzny – to uporządkowany zapis pozwalający precyzyjnie określić pozycję wydawniczą itp. źródła informacji (tj. niekoniecznie drukowane), które chcemy uwzględnić w naszej bibliografii, bądź do których odsyłamy w przypisach (np. w referacie czy innej pracy pisemnej). Struktura adresu bibliograficznego zależy od rodzaju pozycji, na którą chcemy wskazać.
Wydawnictwo książkowe opisujemy np. wg schematu: Naziwsko imię, Tytuł, Wydanie, Miejsce wydania, Wydawca, Rok, Numer ISBN. Potrzebne informacje znajdziemy na początkowych bądź końcowych stronach wydawnictwa, przy czym nie należy mylić informacji dotyczących praw autorskich – też zawierają datę roczną – z informacjami na temat miejsca i czasu druku. Poszczególne pola adresu oddzielamy od siebie przecinkami, chociaż można spotkać się również z innymi sposobami segmentacji. Np.:
Ziomek J., Literatura Odrodzenia, Wyd. IV, Warszawa, PWN, 1987, ISBN 83-85083-06-5.
Prus B., Lalka, t.1, Warszawa, Świat Książki, 2002, ISBN 83-7311-26-85.
Drugi przykład odnosi się do wydawnictw wielotomowych. Wydawnictwa zbiorowe (więcej niż trzech autorów) adresujemy tak:
Filozofia dialogu, Wyb., oprac. i przedmową opatrzył Bogdan Baran, Kraków, Znak, 1991,
ISBN 83-7006-038-2.
Fragment wydawnictwa lub artykuł w wydawnictwie zbiorowym oznaczamy następująco:
U. Eco, Sztuka i piękno w średniowieczu, przeł. M. Olszewski i M. Zabłocka, Kraków 1997, s. 30-35 (lub roz. III).
Data J., Rozmowy Wokulskiego, czyli "Kładki, na których nie "spotykają się ludzie różnych światów" [w:] "Lalka" i inne: studia w stulecie polskiej powieści realistycznej, red. J. Bachórz, M. Głowiński, Warszawa, IBL PAN, 1992, s. 81-95.
Jak widać pomijamy ISBN, ale w przypadku autorów obcojęzycznych podajemy, kto przetłumaczył tekst za pomocą skrótow "przeł." lub "tłum.".
Czasopisma i periodyki
Równie często, co wydawnictwa książkowe, będziemy chcieli wykorzystać artykuły publikowane w czasopismach, wtedy zapis będzie następujący:
Cz. Zgorzelski, "Czerwone i czarne" Lechonia, "Pamiętnik Literacki" 1967, z. 1, s. 99-120.
S. Lichański, Dziedzictwo Konradowe, "Poezja" 1978, nr 11/12, s. 27-35.
W tym wypadku podajemy: imię i nazwisko autora, tytuł artykułu (jeżeli w tytule występują cudzysłowy przepisujemy je!), tytuł czasopisma (zwykle w cudzysłowie) oraz rocznik, zeszyt lub numer czasopisma oraz numery stron (opcjonalnie).
Źródła internetowe
Co jednak zrobić, jeżeli znaleźliśmy jakiś materiał w Internecie? Jak zwykle, zapis zależy od tego, w jakiej postaci znaleźliśmy dane informacje. Przede wszystkim staramy się podać autora i tytuł materiału i/lub nazwę serwisu, datę dostępu i adres internetowy (przedrostek http:\\ możemy pominąć):
A. Kowalski, Uwagi nt. "Granicy" Z. Nałkowskiej [online] [dostęp 14.03.2010], Serwis Internetowy "Skarbnica", www.skarbnica.edu.pl.
Symbolika tańca [online] [dostęp 12.01.2010], Serwis Internetowy "Wszystko i nic", www.wszystkoinic.pl.
Zobacz: opis bibliograficzny, przykładowa bibliografia.
Opracował: R. Bednarz.