Prawa uczniów
§ Prawo do informacji
* Masz prawo wiedzieć, jakie prawa Ci przysługują i jakie środki możesz wykorzystać, gdy te prawa są naruszane. Władze szkoły mają obowiązek dostarczenia uczniom informacji na ten temat. * Masz prawo być informowany z różnych źródeł wyrażających różne koncepcje filozoficzne i światopoglądy. Taka informacja nie może podlegać cenzurze chyba, że np. ze względu na wiek czy zdolności percepcyjne. * Masz prawo do informacji dotyczących Ciebie, np. o ocenach, karach i nagrodach.
Pamiętaj, że: to i każde z praw opisanych niżej może zostać ograniczone ze względu np. na ochronę bezpieczeństwa i porządku publicznego, zdrowia i moralności, praw i wolności innych osób.
W praktyce:
Dyrektor szkoły musi zapewnić uczniom możliwość zapoznania się ze statutem. To dokument jawny.
Szkoła powinna Cię informować o każdej decyzji w Twojej sprawie, np. o przeniesieniu do innej klasy.
Na Twoją lub rodziców prośbę wystawiona ocena powinna być krótko uzasadniona.
Masz prawo wiedzieć, jaka będzie ocena okresowa i roczna.
Masz prawo poznać kryteria oceniania zachowania oraz wiedzieć, jakie są możliwości odwołania od ustalonej oceny, poprawienia jej lub przystąpienia do egzaminu poprawkowego.
§ Prawo do nauki
* Zgodnie z Konstytucją RP: "Każdy ma prawo do nauki. Nauka do 18. roku życia jest obowiązkowa (...). Państwo zobowiązane jest do tego, aby nauczanie podstawowe było bezpłatne."
W praktyce:
Masz swobodny dostęp do lekcji. Zakazane jest ograniczanie tego prawa, np. wyproszenie Cię z klasy lub niewpuszczenie do sali lekcyjnej z jakiegokolwiek powodu.
Masz prawo do pomocy w nauce, także do pomocy psychologiczno-pedagogicznej, np. do zajęć wyrównawczych.
Jeśli jesteś zdolny, po spełnieniu określonych warunków masz prawo do indywidualnego programu nauki.
Nikt nie może Ci zabronić zapisania się do organizacji działających na terenie szkoły.
§ Wolność religii lub przekonań
* To możliwość uzewnętrzniania (lub nieujawniania) przekonań religijnych i światopoglądowych. * Chodzi też o równe traktowanie niezależnie od wyznawanej religii i światopoglądu i tolerancję wobec mniejszości religijnej, kulturowej oraz etnicznej. * W myśl standardów międzynarodowych dziecko ma prawo do wolności myśli, sumienia i wyznania, ale rodzice mają prawo ukierunkowania dziecka i pieczy nad korzystaniem z tej wolności.
W praktyce:
Uczniowie mogą uczestniczyć w lekcjach religii lub etyki. Lekcje organizuje szkoła na życzenie rodziców lub uczniów (w szkołach średnich uczniowie pełnoletni sami decydując udziale w nich). Ocena z religii lub etyki to ocena z przedmiotu nadobowiązkowego. Jest umieszczona na świadectwie, ale nie ma wpływu na promocję do następnej klasy i nie liczy się do średniej. Za to, że się nie chodzi na religię lub etykę, nie można być dyskryminowanym przez kogokolwiek.
Masz prawo chodzić na lekcje religii. Dla osób, które nie chcą w nich uczestniczyć, szkoła organizuje lekcje etyki.
Nie można Cię zmusić do uczestniczenia w obrzędach religijnych. Nie można Ci tego również zabronić.
§ Wolność wypowiedzi i opinii
* To wolność posiadania i głoszenia bez przeszkód własnych poglądów na każdy temat i w dowolnej formie.
W praktyce:
Masz prawo do wypowiadania opinii o programach i metodach nauczania, sprawach ważnych dla szkoły.
Możesz wyrazić opinię i przedstawić stanowiska we własnej sprawie (np. konflikt) lub w sprawie dotyczącej kolegi.
O ile nie narusza to dobra innych, możesz wygłaszać kontrowersyjne poglądy i opinie niezgodne z kanonem nauczania, np. wypowiadać sądy o bohaterach historycznych, literackich. Jednak to nie zwalnia Cię od znajomości materiału nauczania.
Poglądy kontrowersyjne lub niezgodne z poglądami nauczyciela nie mogą mieć wpływu na okresowe oceny merytoryczne.
Masz prawo przedstawić radzie szkoły, radzie pedagogicznej oraz dyrektorowi wnioski i opinie we wszystkich sprawach szkoły, także te dotyczące podstawowych praw uczniów.
§ Wolność od przemocy fizycznej i psychicznej
* To zakaz stosowania jakichkolwiek form przemocy fizycznej (gwarancja nietykalności cielesnej) i nakaz poszanowania Twojej godności (m.in. zakaz obrażania, poniżania, wyśmiewania, stosowania presji psychicznej).
Uwaga! Nie dotyczy to np. sytuacji wy mierzenia klapsa przez rodzica, jeżeli mieści się to w granicach tzw. dopuszczalnego karcenia i nie ma znamion bicia czy znęcania się (odpowiednie sankcje w kodeksie karnym).
W praktyce:
Szkoła musi cię chronić przed wszelkimi formami przemocy fizycznej bądź psychicznej.
Nauczyciel nie może zwracać się do ciebie w sposób obraźliwy.
Kary stosowane w szkole muszą być zapisane w statucie szkoły i nie mogą naruszać nietykalności osobistej oraz godności ucznia.
Masz prawo być jednakowo oceniany i traktowany bez względu na wygląd, status rodzinny, społeczny czy status ucznia (łatka dobry – słaby). Musisz być jednakowo traktowany w sytuacji konfliktu (np. nauczyciel – uczeń). Masz zawsze prawo dowieść swoich racji.
§ Prawo do ochrony prywatności
* Masz prawo do tajemnicy życia prywatnego i rodzinnego.
W praktyce:
Szkoła musi wiedzieć o uczniu (np. o sytuacji materialnej) tylko tyle, ile uczeń i rodzice chcą o tym powiedzieć. Ani wychowawcy, ani innym pracownikom szkoły nie wolno rozpowszechniać: informacji o twoim życiu prywatnym (np. sytuacji materialnej, stanie zdrowia, wynikach testów psychologicznych) oraz twojej rodziny (wykształcenie rodziców, problemy, np. alkoholizm, rozwód itd.).
Nauczyciel nie może zdradzić tajemnicy korespondencji.
§ Prawo do ochrony zdrowia
* Chodzi o higieniczne warunki nauki oraz prawo do odpoczynku, czasu wolnego, rozrywki i zabawy.
W praktyce:
Plan lekcji powinien uwzględniać: równomierne rozłożenie zajęć w tygodniu, różnorodność zajęć w każdym dniu, niełączenie w kilkugodzinne bloki zajęć z tego samego przedmiotu, z wyjątkiem przedmiotów, których program tego wymaga.
W klasie powinna być odpowiednia temperatura – minimalna to +15 st. C. Jeżeli dyrektor szkoły nie może jej zapewnić, musi zawiesić czasowo zajęcia.
§ Prawo do odpowiedniego standardu życia
* Jeżeli jesteś w trudnej sytuacji materialnej, masz prawo do pomocy.
W praktyce:
Pieniądze na ten cel powinien zapewnić organ prowadzący szkołę, np. samorząd.
Masz prawo do: stypendium socjalnego, zakwaterowania w internacie lub bursie, posiłków w stołówce i do zasiłków losowych.
Jeżeli jesteś zdolny, masz prawo do stypendium za wyniki w nauce.
§ Prawa proceduralne
* To możliwość dochodzenia swoich praw, czyli m.in. możliwość obrony. * Szkoła musi mieć jasne procedury odwołania od decyzji nauczyciela, dyrektora, rady pedagogicznej. W prawie oświatowym nie ma jednolitego systemu ochrony praw uczniów, dlatego każda szkoła ustala własne zasady.
W praktyce:
Niedopuszczalne jest stosowanie kar niezapisanych w statucie oraz kar, które w momencie dokonania przewinienia nie były w nim umieszczone.
Wymierzenie kary bez dania uczniowi możliwości obrony narusza prawa do obrony i może być podstawą do uchylenia kary.
W statucie szkoły musi być droga prawna odwołania się od wymierzonej kary.
W przypadku łamania twoich praw z pomocą rodziców możesz odwołać się od krzywdzącej ciebie decyzji do organu prowadzącego szkołę (np. samorządu) lub nadzorującego (kuratorium, ministerstwo), a także do sądu (np. skreślenie ucznia z listy jest decyzją administracyjną i przysługuje ci skarga do NSA po ewentualnym negatywnym rozpatrzeniu skargi przez organ nadzorujący, aczkolwiek uczniów objętych obowiązkiem szkolnym lub nauki można jedynie przenieść do innej szkoły).
Możesz też zwrócić się o pomoc do rzecznika praw obywatelskich lub rzecznika praw dziecka.
Opr.: Marek Kozubal. Konsultacja: Magdalena Wantoła, Rzecznik praw ucznia, Kuratorium Oświaty w Warszawie.
Korzystałem m.in. z "Prawa ucznia w szkole. Raport z badań", opr. Elżbieta Czyż, Helsińska Fundacja Praw Człowieka; Elżbieta Czyż, Jolanta Szymańczyk, Magdalena Wardyńska "Raport: Prawa ucznia w statutach szkolnych. Analiza wybranych statutów publicznych szkół podstawowych i publicznych gimnazjów", Helsińska Fundacja Praw Człowieka.
Co może się znaleźć w statucie szkoły.
Przykłady:
* Prawo do nieprzygotowania do lekcji dwa razy w półroczu. * Prawo do zwolnienia z pisemnych wypracowań na czas ferii, przerw świątecznych, sobót i niedziel.* Prawo do zgłoszenia dwukrotnie w semestrze nieprzygotowania do lekcji.* Prawo do jednokrotnej próby poprawienia oceny negatywnej z pracy klasowej, sprawdzianu.* Prawo do ograniczonej liczby sprawdzianów w tygodniu. * Prawo do uniknięcia odpytywania w określony dzień.
Źródło: "Gazeta Wyborcza", 2002(226)