Serwis Humanistyczny "Hamlet"
Nauczyciel
Romantyczne wartości i idee w świetle "Kordiana" J. Słowackiego
Założenia
- Praca odbywa się w czterech grupach równocześnie.
- Każda grupa otrzymuje tekst z pytaniami, na które musi przygotować odpowiedź.
- Po określonym czasie (np. 20 min.) przedstawiciele poszczególnych grup prezentują opracowany przez daną grupę problem.
- Po prezentacjach następuje podsumowanie dokonane przez wyznaczoną do tego osobę.
Materiały dla grup
- Romantyczna wyobraźnia (marzenie, uczucie, poezja)
- Romantyczna miłość
- Mesjanizm (wolność i historia)
- Bóg – Szatan – Świat (człowiek i jego życie)
Grupa I
Romantyczna wyobraźnia (marzenie, uczucie, poezja)
KONTEKST:
Mickiewicz w "Balladach i romansach " wynosi wyobraźnię i uczucie nad "mędrca szkiełko i oko" (czyli rozum); wyobraźnia i uczucie pozwalają wniknąć w niewidzialną istotę rzeczy, poznać świat duchów oraz własną duszę. Są silniejsze niż śmierć.
KORDIAN
Gardzę przestrogą, zapalam się, płonę,
Jak kwiat liściami w niebo otwartemi
Myśl Boga z tworów wyczytuję ziemi,
I głazy pytam o iskrę płomienia (...)
( sc. I. akt I)
1) Co znaczą "myśl Boga" i "iskra płomienia"? Na czym polega romantyczne poznanie?
ALE:
Ta cicha jesień, co drzew trzęsie szczytem,
Co na drzewie liście truje [...]
Podobna do śmierci anioła [...]
Myśl śmierci z przyrodzenia w duszę się przelewa [...]
Otom ja sam, jak drzewo zwarzone od kiści,
Sto we mnie rządź. sto uczuć, sto uwiędłych liści;
[...]
Celem uczuć, zwiędnienie; głosem uczuć, szumy
Bez harmonii wyrazów...
( sc. I. akt I)
2) Jaki związek zachodzi pomiędzy "jesienią", "drzewami", "liściami" a Kordianem i jego uczuciami?
A ten ogród. czarowna sielanka Londynu,
Jak ustęp złoty, w nudnym ginie poemacie.
Ludzie! wy się tym drzewom przypatrywać macie,
Jak cudom Boga, obok cudów waszej ręki.
(Park londyński, akt II)
Był wiek, żem ja w dziecinnych marzeniach budował
Wszystkie stolice ziemskie, dziś je widzę różne; [...]
Rzeczywistości naga. wynagrodź marzenie!
Próżno myśl genijuszu świat cały pozłaca,
Na każdym szczeblu życia rzeczywistość czeka.
(Dover, akt II)
3) Co znaczą słowa: " Ten ogród (...) w nudnym ginie poemacie." w kontekście fragmentu?
4) Czemu zostaje przeciwstawiona RZECZYWISTOŚĆ? Jakie wartości (co?) podważa?
KONTEKST:
Romantyczna miłość była przedstawiana jako ponadczasowy. niezależny od przestrzeni związek, unia dwóch pokrewnych dusz, które po śmierci łączyły się w jedną całość, w jednego " anioła ".
LAURA
Kordianie!...
KORDIAN
Ten głos rozwiewa złote zapału świtanie.
Zamknięty jestem w kole czarów tajemniczem.
Nie wyjdę z niego... Mogłem być czymś... będę niczem...
(sc. I, akt I)
1) Co znaczy taka odpowiedź Kordiana na wołanie Laury, kobiety, którą kochał? Czy wyraża radość...?
Wskazówka: "Złote zapału świtanie" znaczy dla Kordiana: "Trzeba mi nowych skrzydeł, nowych dróg potrzeba" (sc. I, akt I)
Kordian w obecności Wioletty wypowiada takie słowa:
Patrzę na wazon lawy, w którym rosną kwiaty;
Niegdyś ta lawa ogniem zapalonym wrzała.
Skoro ostygła, snycerz kształt jej nadał drogi...
Świat jest nieraz snycerzem, a serce kobiety
Lawą ostygłą.
oraz – powiedziawszy Wioletcie o utracie majątku – dodaje:
Lecz bogactwo w miłości znikomą jest miarą,
Dawałem ci brylanty, dziś sercem się dzielę.
[...]
Serce twoje przedkładam nad wszelki dar złoty.
na co Wioletta odpowiada:
Przegrałeś moje serce razem z klejnotami!!
(Willa włoska, akt II)
2) Czym miłość jest dla Kordiana? Czym dla Wioletty? Na czym opiera swe uczucie Wioletta?
3) Czy możliwy jest w takiej sytuacji "związek dwóch pokrewnych dusz" skoro według Kordiana: "Na jednego anioła dwóch dusz ziemskich trzeba!" (sc. I, akt I)?
Grupa III
Mesjanizm (wolność i historia)
KONTEKST:
Jednym z głównych centrów, wokół których obracała się myśl romantyczna było zagadnienie wolności człowieka (kluczowe dla romantyzmu europejskiego – zob.: Goethe, Byron...) oraz wolności narodu (cecha charakterystyczna dla romantyzmu polskiego – zob.: Mickiewicz, Słowacki, Krasiński, Norwid). Dla Polaków, jak wiadomo, istotne było odzyskanie niepodległości. W tej kwestii popularność w rozbitym państwie, a przede wszystkim na emigracji zdobyły poglądy A. Mickiewicza, wyrażone w "Konradzie Wallenrodzie " i "Dziadach cz. III". Pierwszy z tych utworów zaproponował walkę spiskową, działanie "podstępem i zdradą" podjęte przez tytułowego bohatera, poświęcającego siebie i własne sumienie (duszę) (konflikt moralny) za wolność narodu. Drugi utwór – stworzył podstawy tzw. IDEOLOGII MESJANISTYCZNEJ, wyrażającej się w haśle: "POLSKA CHRYSTUSEM NARODÓW" (zob.: wizja ks. Piotra). Mesjanizm widział paralelę między męką Chrystusa cierpiącego za ludzkość a męką narodu polskiego, która miała przynieść całej Europie wyzwolenie spod władzy tyranii.
1. W prologu przedstawione zostały popularne w epoce poglądy dotyczące narodu polskiego. Jakie i przez kogo głoszone idee wyrażają słowa PIERWSZEJ OSOBY?
Wskazówka: Przeczytaj zaznaczony fragment komentarza pod tekstem. Znajdź, jego uzasadnienie analizując zaznaczone fragmenty tekstu i wypowiedź DRUGIEJ OSOBY.
2. Jaka postawa została wyrażona w słowach Kordiana: "POLSKA WINKELRIEDEM NARODÓW! [...] POŚWIĘCI SIĘ, CHOĆ PADNIE JAK DAWNIEJ! JAK NIERAZ!" (Mont Blanc, akt II).
Do jakiego działania nawołuje to hasło? Porównaj tą postawę z postawą mesjanistyczną.
Wskazówka: Zwróć uwagę jak ustosunkowuje się Kordian do "idei" w następujących słowach:
A stanę się tej myśli narzędziem, zegarem
Na twarzy ją pokażę, popchnę serca biciem
Rozdzwonię wyrazami i dokończę życiem.
(sc. I, akt I)
3. Przeczytaj wypowiedź PIERWSZEGO WARIATA w sc. 6 aktu II. Jaką postawę ona opisuje? (Spróbuj znaleźć analogię.) Czy ta postawa znajduje uznanie w oczach Kordiana?
4. Jak ocenić postępowanie i postawę Kordiana w walce o wolność narodu polskiego?
Wskazówka: Weź pod uwagę tragiczny los bohatera oraz słowa Doktora:
Ty chciałeś zabić widmo, poświęcić się za nic.
(sc. 6, akt III)
Grupa IV
Bóg – szatan – świat (człowiek, życie)
KONTEKST:
Historia świata (Ziemi) jako boskiego tworu była postrzegana przez romantyków jako odbicie metafizycznej walki Dobra i Zła, Boga i Szatana. Stawiano pytania o sens życia i o sens historii. A. Mickiewicz twierdził, że historia narodu polskiego wpisuje się w boski plan zbawienia (świata i ludzi), nad którego realizacją czuwa opatrzność (bóg). Uważał, że przeznaczenie (los) narodu polskiego wypełni się w zmartwychwstaniu.
1) Kto tworzy historię i kto wywiera na jej przebieg decydujący wpływ w świetle "Przygotowania"? Kto odmierza czas i kto jest jego panem? Kto wpływa na losy narodu polskiego i w jaki sposób?
2) Czy Bóg podejmuje jakieś określone działanie w odpowiedzi na słowa Archanioła w "Przygotowaniu"? Jaką postawę przyjął Papież wobec losu Polaków?
Oto słowa Papieża:
Niech się Polaki modlą, czczą cara i wierzą...
[...]
Na pobitych Polaków pierwszy klątwę rzucę.
(Watykan, akt II)
3) Czym jest ZIEMIA (w relacji do Boga) według religii chrześcijańskiej, a czym w słowach:
CHÓR ANIOŁÓW
Ziemia to plama
Na nieskończoności błękicie
Ciemna gwiazda, w słonecznym gwiazd świcie.
Grób odwieczny. potomków Adama.
SZATAN
Ta garść gliny powietrzem opasana zgniłem
Ten trup chaosu w trumnie zamknięty błękitów
Strawiony zgnilizną czasów
(...) wydał robaki, co mu łono toczą.
(Bóg) We mnie i w przyrodzeniu zgwałconym ma wroga.
(Przygotowanie)
DOKTOR
A świat (jest) cały nicości topielą.
(sc. 6, akt III)
4) Jaka wizja przyszłości Ziemi i ludzi rysuje się w słowach Kordiana:
(...) O! Ty Ziemio! Byłażeś dla mnie piastunką troskliwą?
Niech się rojami podli ludzie plemią
I niechaj plwają na matkę nieżywą
Nie będę z nimi! – Niechaj z ludzkich stadeł
Rodzą się ludziom przeciwne istoty
I świat nicują na złą stronę cnoty
Aż świat jak obraz przewrotnych zwierciadeł
Wróci się w łono Boga, niepodobny
Do tworu Boga...
Zastanów się jak się ma powyższy obraz losów Ziemi i ludzi do mickiewiczowskiej wizji zmartwychwstania Polski i narodu polskiego?
Komentarz: po drobnych przeróbkach konspekt może posłużyć do zrealizowania cyklu lekcji nt. "Kordiana" J. Słowackiego.
Opracowanie: R. Bednarz
