Paraboliczny sens "Dżumy" A. Camus.

Motto: "Co jednak znaczy – dżuma? To życie, ot i wszystko."

Cele: po zajęciach uczeń powinien:

Wiedzieć (zapamiętać i znać)Umieć
Postacie dr Rieux i Tarrou jako przykłady współczesnych Syzyfów.
Problemy filozofii egzystencji zobrazowane w utworze.
Wyjaśnić paraboliczny charakter powieści.
Omówić i sfunkcjonalizować konstrukcję utworu.
Powiązać problematykę powieści z filozofią egzystencjalną.
Zinterpretować symboliczne znaczenie tytułu.
Rozumieć
Związek budowy powieści z jej problematyką.
Związek problematyki powieści z filozofią egzystencjalną.
Związek słów-kluczy "praca", "miłość" i "śmierć" z takimi postaciami, jak dr Rieux, Rambert, Tarrou.

Cel wychowawczy: poznanie i ocena postawy heroizmu etycznego.
Metody: pogadanka heurystyczna, dyskusja.
Materiały, pomoce naukowe: tekst "Dżumy" oraz fr. "Mitu Syzyfa" A. Camus, "Wprowadzenie do filozofii egzystencjalnej" – materiał przygotowany przez nauczyciela.
Czas zajęć: jedna jednostka lekcyjna.

Przygotowanie do lekcji

Uczniowie wykonują pracę domową zadaną na poprzedzającej lekcji:

Przemyśl problemy zawarte w podanych pytaniach i sporządź w zeszycie notatki:

  1. Które z problemów poruszanych przez filozofię egzystencjalną i w jaki sposób prezentuje "Dżuma"?
  2. W postępowaniu których bohaterów powieści widzisz podobieństwo do postaci Syzyfa zreinterpretowanej przez A. Camus?
  3. Wybierz z narracji kilka fragmentów o charakterze sentencji. Zastanów się nad ich znaczeniem – wnioski zanotuj w zeszycie.

Przebieg lekcji

  1. Wybrany uczeń przypomina wnioski z poprzedniej lekcji dotyczące kondycji człowieka.
  2. Postawienie problemu: czy celem powieści jest zaprezentowanie jednej, niepowtarzalnej historii choroby? czy postawy zarysowane w utworze można uogólnić?
  3. Uczniowie zbierają i odnotowują spostrzeżenia, argumenty zgodnie ze wskazówkami – pytaniami nauczyciela:
    1. Jakie znaczenie ma motto powieści?
    2. Dlaczego nie określono dokładnie czasu (daty rocznej) przedstawianych wydarzeń?
    3. Kto jest narratorem i dlaczego? Jaką formę ma narracja? Z czego wynika chronologiczne uporządkowanie wydarzeń?
    4. W jaki sposób przedstawiono miasto Oran? Czy narracja dąży do realistycznego ujęcia (niepowtarzalność miejsc i sytuacji) czy do typizacji?
    5. Co jest ważniejsze: obraz Oranu czy zachowania ludzi?
    6. Jaka problematyka dominuje w kluczowych rozmowach prowadzonych przez postacie? O czym świadczy występowanie w utworze wielu sentencjonalnych i refleksyjnych fragmentów, zarówno w narracji, jak i w wypowiedziach postaci? Czego one dotyczą?
    7. Co można powiedzieć na temat znaczenia tytułu powieści na podstawie słów jednego z bohaterów: "Co jednak znaczy – dżuma? To życie, ot i wszystko."
    8. Czy historia przedstawiona w powieści ma swoje zakończenie? Co sugerują słowa narratora w zakończeniu: "(...) bakcyl dżumy nigdy nie umiera i nie znika (...)"?
  4. Zebranie i omówienie wniosków: Słowa Defoe mówią o myśleniu przez analogie, przez podobieństwa, sugerują więc, że powieść stanowi schemat, którego znaczenie nie wyczerpuje się w dosłownym sensie miejsc i wydarzeń. Data roczna nie gra roli, przedstawione wydarzenia stanowią schemat-wzorzec sytuacji ekstremalnej. Uporządkowanie chronologiczne wynika z przyjętej formy kroniki-dziennika, której narratorem jest dr. Rieux. W powieści występuje narracja w 1. i 3. os. lm (wspólnota doświadczeń, losu) oraz w 3. os. lp (odpowiedzialność i znaczenie jednostki). Narrator jest konkretny, ale ukryty (ujawnia się dopiero w zakończeniu). Rodzaj narratora oraz forma narracji z jednej strony ukonkretniają i uwiarygodniają zdarzenia, z drugiej strony jednak – ze względu na schematyczność opisów miejsc, etyczną problematykę dialogów – sugerują alegoryczną interpretację świata przedstawionego powieści. Z analizy motta lekcji wynika, że tytuł ma charakter symboliczny. "Dżuma" jako historia episemii posiada swój koniec, natomiast dżuma rozumiana symbolicznie pozostaje jako stale obecne zagrożenie. Powieść ma charakter paraboliczny.
  5. Wyjaśnienie zawartych w utworze elementów filozofii egzystencjalnej
    1. Kilku uczniów prezentuje dostrzeżone w domu problemy zawarte w powieści i filozofii egzystencjalnej. Nauczyciel prosi pozostałe osoby o krytyczne ustosunkowanie się do podanych propozycji.
    2. Wskazanie i/lub częściowe zasugerowanie zbieżności, powiązanie dostrzeżonych podobieństw z utworem.

      Spodziewane wnioski
      Zarówno filozofia egzystencjalna, jak i powieść podejmują zasadnicze dla ludzkiej egzystencji problemy, takie jak:
      * Absurd świata, kruchość, niepewność i nicość istnienia, osamotnienie, lęk, trwoga i śmierć, nieświadome życie i umieranie zgodnie z Heideggerowskim "się" – obraz mieszkańców Oranu i ich życia;
      * Bunt, pasja (miłość) i niezgoda na absurd (czyli okrutny, wrogi świat oraz śmierć), etyka heroiczna, laicki humanizm, aktywność nieoczekująca nagrody i uznania (od ludzi i od Boga), współdziałanie i solidarność jako wartości oczywiste – postawy głównych bohaterów (poza Cottardem).

    3. Odniesienie postaw głównych bohaterów, zwłaszcza dr. Rieux, do postawy zaprezentowanej w "Micie Syzyfa" A. Camus. Ponowne przywołanie pojęcia etyka heroiczna.
    4. Ustalenie symbolicznego związku, który łączy słowa-klucze "praca", "miłość" i "śmierć" z takimi postaciami, jak dr Riux, Rambert, Tarrou.
  6. Interpretacja możliwych znaczeń tytułu. Uczniowie odpowiadają na pytanie: Co może symbolizować "dżuma"? Podają uzasadnienia, odwołując się do treści utworu lub omówionych postaw i problemów. Nauczyciel prosi pozostałe osoby o ocenę trafności spostrzeżeń. Na koniec poleca zebranie i zapisanie wniosków.

Praca domowa

Opowiedz pisemnie na pytanie: Jakie posłanie moralne i filozoficzne zawiera "Dżuma" w kontekście kryzysu wartości w XX i XXI wieku?


Opracowanie: R. Bednarz.