Sokrates (469-399 p.n.e.)

Nauce sofistów o względności prawdy, dobra i sprawiedliwości przeciwstawił się Sokrates głosząc istnienie obiektywnej i powszechnie obowiązującej prawdy oraz bezwzględnego dobra. Osiągnąć je można na drodze tworzenia jasnych pojęć i definicji; w tym celu należy najpierw obalić pojęcia i twierdzenia fałszywe doprowadzając je do absurdu (metoda zbijania - elenktyczna), następnie na drodze analogii i zestawiania poszczególnych przypadków ustalić cechy wspólne badanej rzeczy, które składają się na wyczerpujące określenie-definicję (metoda indukcyjna - majeutyczna). Tak zdobyte pojęcia dają wiedzę pewną i obiektywną, a ta prowadzi do postępowania moralnego ludzi, co w wyniku niesie poprawę stosunków społecznych. Ośrodkiem zainteresowań Sokratesa była etyka i tu przede wszystkim starał się o wprowadzenie jasnych, pewnych i powszechnie ważnych pojęć. Stał bowiem na stanowisku, że u podstaw moralnego postępowania stoi wiedza o tym, co dobre i złe, co sprawiedliwe, a co nie, co etyczne, a co nieetyczne. W tym sensie wartości moralnych można się uczyć, a wprowadzone w praktykę dają człowiekowi szczęście. Zdobycze Sokratesa w dziedzinie budowy definicji oraz indukcyjnego urabiania pojęć wywarły znaczny wpływ na Platona i Arystotelesa i weszły do filozofii jako trwały jej nabytek.

Na podstawie: Mieczysław Grzesiowski, Kierunki filozoficzne [w:] Słownik kultury antycznej, pod red. L. Winniczuk, Warszawa 1991.

Lista