Platon (427-347 p.n.e.)

Czym jest dobro samo w sobie?

– Muszę się naprzód z wami porozumieć - odpowiedziałem - i przypomnieć wam to, co się przedtem powiedziało, i nieraz się to przy innej sposobności mówiło.
    - Co takiego? - powiada.
    - Że wiele jest rzeczy pięknych - odrzekłem - i wiele jest rzeczy dobrych, i o każdym rodzaju tak mówimy, i tak to określamy słowem.
    - Mówimy tak.
    - A także Piękno samo i Dobro samo, i tak o wszystkich rzeczach, któreśmy poprzednio jako liczne przyjmowali, teraz je znowu pod jedną postać każdego rodzaju kładziemy, ta jest jedna, i tak o każdej rzeczy mówimy, czym jest.
    - Jest tak.
    - I o tych mówimy, że je widzimy, a nie poznajemy ich myślą, a postacie znowu (idee) poznajemy myślą, a nie widzimy ich.
    - Ze wszech miar.
    - A jaką cząstką naszej osoby widzimy rzeczy widzialne?
    - Wzrokiem - powiada.
    - Nieprawdaż - mówię - a słuchem rzeczy słyszalne, a innymi zmysłami wszelkie rzeczy spostrzegalne?
    - No, tak.
    - A czyś się zastanawiał nad tym, jak to twórca naszych zmysłów najkosztowniej utworzył zdolność widzenia i widzialności?
    - Nie bardzo - powiada.
    - Więc tak zobacz. Czy istnieje coś innego rodzaju, czego by brakło słuchowi i głosowi do tego, żeby słuch mógł słyszeć, a głos żeby był słyszalny? I jeżeli się to trzecie nie dołączy, to słuch nie będzie słyszał, a głos nie będzie słyszalny?
    - Niczego takiego nie trzeba - powiedział.
    - I ja mam wrażenie - dodałem - że wielu innym zmysłom też niczego takiego nie brak, żeby nie powiedzieć, że w ogóle żaden zmysł niczego takiego nie potrzebuje. A może ty byś umiał taki zmysł wymienić?
    - Ja bym nie umiał - powiada.
    - A zdolność do widzenia i widzialność, czy nie miarkujesz, że potrzebują czegoś takiego?
    - Jakim sposobem?
    - Chociaż tam będzie wzrok w oczach i ten, który go posiada, zechce się nim posługiwać i chociaż będzie barwa na przedmiotach, to jednak, jeżeli się nie dołączy rodzaj trzeci, to mający właśnie naturalne przeznaczenie, to wiesz, że wzrok nic nie zobaczy, a barwy zostaną niewidzialne.
    - Czegóż tam takiego jeszcze potrzeba? - zapytał.
    - Tego, co ty nazywasz światłem - odpowiedziałem.
    - Prawdę mówisz - powiada.
    - Zatem niemała postać wiąże zmysł wzroku i widzialność, łącznik między nimi zacniejszy od innych powiązań, chyba że światło to jest czynnik mało czcigodny.
    - Ależ - powiada - daleko do tego, żeby światło miało być czymś mało czcigodnym.
    - A któremu z bogów niebieskich umiesz to przypisać, który jest jego panem, a jego światło sprawia, że nasz wzrok widzi najpiękniej, a rzeczy widzialne są widzialne?
    - Temu, co i ty - powiada - i inni ludzie też. Bo jasna rzecz, że ty pytasz o Heliosa.
    - Więc taki jest stosunek wzroku do tego boga?
    - Jaki?
    - Nie jest słońcem wzrok; ani sam, ani to, w czym wzrok tkwi, a my to nazywamy okiem.
    - No nie, przecież.
    - Ale to jest narząd najbardziej do słońca podobny ze wszystkich narządów zmysłowych.
    - W wysokim stopniu.
    - Nieprawdaż? On i siłę swoją ze słońca czerpie; ona jak by stamtąd do niego napływa?
    - Tak jest.
    - Więc prawda, że słońce nie jest wzrokiem, tylko jest przyczyną wzroku i dlatego wzrok je widzi.
    - Tak jest - powiada.
    - Więc ja - dodałem - słońce nazywam dzieckiem Dobra; Dobro je zrodziło na podobieństwo własne i tym, czym jest Dobro w świecie myśli i przedmiotów myśli, tym jest słońce w świecie widzialnym w stosunku do wzroku i do tego, co się widzi.
    - Jak to? - mówi. - Opowiadaj mi jeszcze!
    - Ty wiesz - ciągnąłem - że kiedy ktoś oczy obróci nie na te przedmioty, których barwy światło dzienne oblewa, ale na te, co majaczą w mrokach nocnych, wtedy oczy słabną i wydają się nieledwie ślepe, jak by w nich nie było czystego widzenia.
    - I bardzo - powiada.
    - A kiedy na to, co słońce wtedy oświeca, jasno widzą i zaraz się pokazuje, że w tych samych oczach jest widzenie w środku.
    - No, tak.
    - Więc tak samo i to, co się z duszą dzieje, chciej rozumieć. W ten sposób, kiedy się dusza mocno chwyta tych rzeczy, na które pada blask prawdy i bytu, wtedy myśli rozumie i poznaje, i widać, że ma rozum. A kiedy się czepia, tego co zmieszane z niejasnością, tego, co powstaje i ginie, wtedy mniema tylko, niedowidzi i zmienia zdanie w tę i w tamtą stronę; zupełnie jak by rozumu nie miała.
    - Zupełnie, jak by nie miała.
    - Więc to, co nadaje prawdę przedmiotom poznania, a poznającemu daje moc poznawania, nazywaj Ideą Dobra i myśl sobie, że ona jest przyczyną wiedzy i prawdy, gdy się staje przedmiotem poznania, i chociaż to jedno i drugie jest piękne, i poznanie, i prawda, to jednak, jeśli Dobro będziesz uważał za coś innego i jeszcze piękniejszego od nich, będziesz uważał słusznie. A wiedzę i prawdę, podobnie jak tam światło i widzenie za coś do słońca podobnego uważać jest rzecz słuszna, ale uważać ich za samo słońce nie należy, tak i tu słusznie jest uważać te dwie rzeczy za podobne do Dobra, ale za Dobro samo uważać którąkolwiek z nich nie jest słusznie; Dobro należy stawiać od nich jeszcze wyżej.
    - Ty nieogarnioną piękność opowiadasz - mówi - jeżeli to daje wiedzę i prawdę, a samo jeszcze je pięknością przewyższą. Ty chyba nie myślisz, że to będzie rozkosz.
    - A bójże się boga - powiedziałem. - Raczej w ten sposób przyjrzyj się jego obrazowi.
    - W jaki sposób?
    - Przyznasz, że słońce, tak mi się wydaje, rzeczom widzianym nie tylko widzialności dostarcza, ale i powstawania, i wzrostu, i pożywienia, choć ono samo nie jest powstawaniem.
    - Jakżeby?
    - Tak więc i przedmiotom poznania nie tylko poznawalność dzięki Dobru przysługuje, ale również istnienie, oraz istota ich od niego pochodzi, chociaż Dobro to nie jest istota, tylko coś ponad wszelką istotę, coś wyższego i mocniejszego o wiele.

Platon, Państwo, tłum. W. Witwicki, Warszawa 1958, s. 348-352.

Lista