Serwis Humanistyczny "Hamlet"
Konteksty

Horacy (65-8 p.n.e)

Kronika życia

65
Przyszedł na świat dn. 8 grudnia w Wenuzji (dziś Venosa), na pograniczu Apulii i Lukanii. Ojciec urodził się prawdopodobnie jako człowiek wolny, ingenuus, następnie dostał się do niewoli rzymskiej i jako wyzwoleniec, libertinus, przybrał nazwisko rodowe od okręgu wyborczego Tribus Horatia, w którego skład wchodziła Wenuzja. Nabył niewielkie gospodarstwo rolne w pobliżu miasta, u podnóża góry Woltur, skąd brała początek rzeka Aufidus (dziś Ofanto). O matce nie ma wzmianek w twórczości poety, można więc przypuszczać, że odumarła go wcześnie. W Wenuzji Kwintus uczęszczał do elementarnej szkoły Flawiusza.

W biografię poetycką Horacy wpisał swoje cudowne ocalenie, gdy dzieckiem uśpionym na górze Woltur zaopiekowały się dzikie gołębie (P. III 4, w. 9-20). Często wspominał – z dumą lub z sarkazmem, gdy spotykał się z zarzutami – o swoim niskim pochodzeniu; najobszerniej w gawędzie I 6. Tu właśnie pisze, jak opowiadał Mecenasowi o swojej młodości (w. 58-60, 70-75): o skromnym majątku i szkole Flawiusza.

ok. 55
Widząc uzdolnienia syna, ojciec wydzierżawił gospodarstwo i przeniósł się do Rzymu, aby oddać Kwintusa pod opiekę najlepszych nauczycieli. Nabył tu stanowisko maklera na licytacjach, coactor argentarius, które zapewniało niezłe dochody.

Chłopca uczył głównie Lucius Orbilius Pupillus – języka i literatury ojczystej na starołacińskim przekładzie Odysei i greki na lekturze Iliady Homera. Nauka obejmowała również arytmetykę, sztukę retoryczną i filozofię. Najwcześniejsze wiersze pisał przyszły poeta po grecku.

Hołd ojcu, czułemu wychowawcy i troskliwemu opiekunowi, oddał poeta w gawędzie 14 (w. 105-126) i 16 (71-91). Surowego, ale konserwatywnie usposobionego Orbiliusza wymienił w liście do Augusta (II 1, w. 70-71). W gawędzie I 10 oświadczył, że sam Kwirynus ukazał mu się we śnie, nakazując porzucić pisanie po grecku i zwrócić się ku mowie łacińskiej (w. 31-35).

45/46
Ojciec postanowił, aby syn kształcił się dalej w Atenach, gdzie szczególnie wysoko postawione były nauki filozoficzne. Dwudziestoletni Kwintus słuchał wykładów Aristosa z Askalonu (scholarchy, kierownika Akademii), Kratipposa z Mityleny, Theomnestosa. Interesował się zwłaszcza filozofią epikurejską i etyczną stroną stoicyzmu. Wtedy też zapewne poznał greckich poetów lirycznych. Przyjaźnił się z rówieśnikami ze znakomitych rodów – Lucjuszem Kalpurniuszem Bibulusem, Markiem Waleriuszem Messalą, Markiem Tulliuszem Cyceronem (synem wielkiego mówcy). Te serdeczne związki przetrwały dłużej i Horacy w swoich utworach często wymienia dawnych przyjaciół.

Studiom ateńskim i przyczynie ich przerwania poświęcił fragment listu I 12, w. 43-48.

44
W Atenach zjawił się Marcus lunius Brutus, który uczęszczał na wykłady i brał udział w dysputach filozoficznych, ale głównym jego celem było sformowanie armii, która miała bronić ustroju republikańskiego. Horacy zaciągnął się pod ten sztandar i otrzymał nominację na wyższego dowódcę sztabowego, tribunus militum.

W gawędzie 16 (w. 45-50) wspomina, jak otoczenie zazdrościło mu, że mimo niskiego pochodzenia został "trybunem rzymskiego legionu".

43
Z wojskiem Brutusa w Macedonii.

Z tego czasu pochodzi zabawny epizod sądowy, opisany potem w gawędzie I 7.

42
Październik: Bierze udział w dwóch bitwach z wojskami Oktawiana pod Filippi, zakończonych klęską republikanów. Wycofuje się z dalszych rozgrywek politycznych.

Horacy nigdy nie odżegnał się od swojego militarnego zaangażowania. Bitwa pod Filippi pojawia się parę razy w jego utworach: pieśń II 7 opisuje moment klęski i cudowne ocalenie przez Merkurego (w. 9-14), list 11 2 informuje rzeczowo, że wojska Oktawiana miały znaczną przewagę (w. 46-48).

42/41
Powrót do domu przez Macedonię, Grecję, Adriatyk. Koło Przylądka Palinura przeżył potężną burzę morską.

Ojciec prawdopodobnie zmarł podczas nieobecności syna. Ponieważ ziemie na terytoriach miast italskich, w tym także Wenuzji, zostały skonfiskowane na rzecz zwycięskich weteranów wojny domowej, Horacy znalazł się w Rzymie bez środków do życia. Nabył stanowisko sekretarza kwestorskiego, scriba quaestorius, z obowiązkiem prowadzenia ksiąg buchalteryjnych i archiwum państwowego.

Zaczyna pisać wiersze łacińskie. Do najwcześniejszych należą epody patriotyczne: Drugie już pokolenie w wojnie domowej się męczy (16) z 40/41 r. i Ach dokąd, dokąd gnacie, niegodziwcy? (7) z 39 r. – wzywające do zakończenia wojny domowej. Powstają też pierwsze gawędy satyryczne. Wiersze te zwróciły uwagę poetów Wergiliusza, Lucjusza Wariusza i innych literatów z kręgu Mecenasa, przyjaciela i powiernika Oktawiana.

Horacy wspomina, że wrócił spod Filippi "z obciętym skrzydłem", bez majątku, i że bieda skłoniła go do pisania wierszy (list 112, w. 49-52). Na przykładzie zapamiętanego z dzieciństwa wieśniaka Ofella dał do zrozumienia, że uważa konfiskaty ziemi za niesprawiedliwe (gawęda II2, w.127-136). O przyjaciołach-poetach, którzy mu pomogli w trudnej sytuacji, pisze zawsze z wielką serdecznością (np. w gawędzie 15, w. 40-44).

38
Wiosna: Mecenas zaprasza Horacego do swojego pałacu na Eskwilinie. Po trzech kwartałach włącza go do grona zaprzyjaźnionych poetów. Jest to początek trwałego związku Horacego z Mecenasem.

Opis pierwszej i drugiej wizyty u Mecenasa zawiera gawęda 16, w. 52-64. Tu też przedstawił poeta swój tryb życia w Rzymie (w. 100-131). Stosunki u Mecenasa scharakteryzował w gawędzie 19, w. 48-52. Osoby z tego kręgu, z których sądem się liczył, wymienił w gawędzie 110, w. 81-90.

37
Wiosna: Towarzyszy Mecenasowi w podróży dyplomatycznej do Brundisium, gdzie miało dojść do układu między Oktawianem i Antoniuszem. Podróż tę opisał w w gawędzie I 5.

35
Ukończona pierwsza księga Gawęd (Sermones).

Reakcje czytelników na satyry tej księgi i swoje dalsze zamiary pisarskie przedstawił w gawędzie II1.

33/32
Otrzymuje od Mecenasa niewielką posiadłość w Górach Sabińskich, fundus Sabinus (oddaloną od Rzymu niecałe 45 km), z willą i zabudowaniami.

Miejsce to stało się dla poety najmilsze na ziemi. Radość z posiadania własnego zakątka wyraża gawęda II 6; tu znalazła się też relacja z zatrudnień rzymskich. Najdokładniejszy opis Sabinum zawiera list I 16, w. 1-16. Często pojawiają się wzmianki o miejscowościach okolicznych. Sielankami są pieśni 117 i III 18, własne źródło sławi pieśń III 13. Pochwałę życia na wsi przynosi list I 10. Tym bardziej jest znamienne, że pamiętne słowa pieśni II6: "ten skrawek ziemi do mnie się uśmiecha jaśniej niż wszystkie inne" (w. 13-14) Horacy wypowiedział o okolicach Tarentu, a w liście I 16 patrzył przez ich pryzmat na uroki Sabinum: "rzekłbyś, że Tarent przybliżony się zieleni" (w. 11).

32
Gotowość towarzyszenia Mecenasowi podczas rozgrywki Oktawiana z Antoniuszem wyraża epoda I.

31/30
Za ostrzeżenie przed dalszym angażowaniem się sił republikańskich w beznadziejne rozgrywki militarne (w czasie poprzedzającym bitwę pod Akcjum w 31 r.) uchodzi pieśń I 14. Jako przestrogę przed związkiem Antoniusza z Kleopatrą czytano pieśń I 15. Po zwycięstwie nad flotą Antoniusza i Kleopatry (czemu poświęcona jest epoda 9) i po jej samobójstwie powstała pieśń I 37.

Ukończona księga Jambów (lambi) i druga księga Gawęd.

30
1 marca: Walące się drzewo omal nie zabiło poety podczas przechadzki. Ocalenie to uznał za cudowne i uroczyście obchodził jego kolejne rocznice.

Wzmianki o tym są w pieśniach dość liczne, szczególnie 120, II 13, 17, III 8.

28
Otwarcie świątyni Apollina na Palatynie czci pieśń 131.

27
Z okazji nadania Oktawianowi imienia Augusta powstała pieśń III 25. Pieśń I 2 wzywa go do ostatecznego zakończenia wojny domowej i objęcia pełni władzy. Ekspiację za walki bratobójcze wyraża pieśń I 35 (która zawiera też wzmianki o zamierzonej przez Augusta wyprawie na Brytanów i Arabów) i pieśń II 1.

25
Poeta odrzuca przekazaną z Iberii za pośrednictwem Mecenasa propozycję Augusta, oferującego mu stanowisko osobistego sekretarza (ślad odmowy zachował się w pieśni II 6, ujawniającej niechęć do uczestniczenia w wyprawach wojennych). Pisze pieśń I 12 z okazji małżeństwa córki Augusta Julii z Marcellusem.

24
Na powrót Augusta z Hiszpanii powstaje pieśń III 14.

23
Zbiór trzech ksiąg Pieśni.

W liście 11 do Mecenasa Horacy oświadcza, że "rzuca wiersze" (w. 10) i że zajmie się teraz rozważaniami filozoficznymi. Służyła temu forma listów, w których znalazły się też uwagi o sposobach uprawiania poezji (zwłaszcza w liście 119). List 113 skierowany jest do posłańca, który ma świeżo wydane Pieśni dostarczyć Augustowi. W liście 120 przedstawiony jest moment decyzji, aby księgę Listów oddać do publikacji.

20
Ukończona pierwsza księga Listów (Epistulae).

20/19
Powstają dłuższe listy, poświęcone rozważaniom o sytuacji pisarza i o sztuce poetyckiej: List do Florusa (często datowany o parę lat później), List do Augusta i List do Pizonów. Złożyły się one na księgę drugą; ostatni, zwany Sztuką poetycką, bywał umieszczany w tej księdze, ale od dawna zajmuje pozycję osobną.

17
Pieśń wieku (Carmen saeculare) i wznowienie twórczości lirycznej.

15/14
Na wieść o zwycięstwach braci Neronów nad Germanami powstaje pieśń IV 4. Powrót Augusta z tej wyprawy zapowiadają pieśni IV 2 i 5. Dobrodziejstwa pokoju po odniesionych zwycięstwach sławią pieśni IV 14 i 15.

13
Czwarta księga Pieśni.

8
27 listopada: Horacy zmarł wkrótce po śmierci Mecenasa (jak to przewidział w pieśni II 17). Biograf poety Swetoniusz podaje, że został pochowany obok Mecenasa na skraju Wzgórza Eskwilińskiego.

Źródło: Horacy, Dzieła wszystkie. Pieśni – Pieśń wieku – Jamby – Gawędy – Listy – Sztuka poetycka. Przełożył, wstępem i komentarzem opatrzył Andrzej Lam, wyd II zmienione, Warszawa 1996.